اعظم محبی : دو روز پیش جمعیت زیادی از عشایر ماکو در اول ماه تابستان، بعد از ماه‌ها انتظار برای ییلاق، ناگزیر شدند وسایل شان را جمع کنند و ییلاق را تخلیه کنند و هنوز نمی‌دانند امسال دام‌های شان بدون ییلاق چه سرنوشتی خواهند داشت.

هرچند دلیل مشخص و رسمی برای تخلیۀ عشایر از محدودۀ ییلاق «نادو» و ییلاق «سنگ‌سفید» در ماکو اعلام نشده اما افراد محلی علت این تصمیم را به درگیری مسلحانه‌ای که میان قاچاقچی‌های انسان و دزدان رخ داده، مربوط می‌دانند. این در حالی است که در ییلاق ناحیۀ نادو و سنگ‌سفید هر‌ساله بیش از ۱۲۰ خانوار عشایر و حدود ۲۰ هزار دام اتراق می‌کردند و ادامۀ محدودیت‌ها در استفاده از ییلاق‌های منطقه خسارت‌های فراوانی به جمعیت عشایر شمال استان آذربایجان غربی وارد خواهد کرد.

احسان هوشمند، کارشناس و پژوهشگر استان‌های مرزی و اقوام ایرانی در گفت‌وگو با روزنامۀ شرق، معتقد است هرگونه تصمیم‌گیری در حوزۀ جمعیت محلی در هر نقطۀ کشور نیاز به بررسی و تحقیقات کارشناسی در جوانب امنیتی، جامعه‌شناسی و اقتصادی دارد و تأکید کرد باید جوانب مختلف و حساسیت‌های منطقه‌ای لحاظ شود تا این‌گونه تصمیمات سبب اختلافات قومی و مذهبی بین مردم منطقه نشود.

آسیب‌هایی که گذرگاه عبور پناه‌جوها و قاچاق انسان به ترکیب جمعیتی منطقه می‌زند، اختلافات قومیتی و ملاحظات امنیتی در پس تصمیم‌گیری حرکت عشایر از‌ جمله مواردی بود که در گفت‌وگو با این کارشناس حوزۀ استان‌های مرزی و اقوام ایرانی می‌خوانید:

تخلیۀ عشایر از ییلاق‌های ماکو به خاطر مسائل امنیتی در سال‌های پیش هم به‌صورت محدود انجام شده، اما در چند ‌روز گذشته با حضور نیروهای امنیتی و با شدت بیشتری صورت گرفته است. از نظر شما چرا امسال محدوده ممنوع وسیع‌تر شده و عشایر بیشتری را شامل شده است؟

بله. در سال‌های گذشته هم گاهی به خاطر مسائل امنیتی، محدودیت تردد در مناطق صفر مرزی برای عشایر وجود داشته و اتفاق امسال هم می‌تواند تا حدودی متأثر از همین علت باشد. پیش از این هم به عشایر گفته می‌شد در مناطق صفر مرزی تردد نکنند و در مناطق نزدیک‌تر حرکت کنند.

معمولا این مسئله با تعامل بین نیروهای امنیتی و عشایر مدیریت و ساماندهی می‌شود و تردد عشایر در مناطقی که حساسیت امنیتی کمتری دارد، صورت می‌گیرد.

اما در مورد اخیر موضوعات دیگری هم دخیل بودند، از‌جمله اینکه درگیری مسلحانه‌ای بین قاچاقچی‌های انسان و گروهی زورگیر رخ داده و موجب ناآرامی و ناامنی منطقه شده و در‌ نهایت، منجر به تخلیۀ مناطق وسیعی از ییلاق‌های ماکو و چالدران شده است.

پس باید گفت، عواملی مانند عبور پناه‌جوها و قاچاق انسان در منطقه سبب ناامنی و بی‌ثباتی شده است که زندگی بخش مهمی از مردم منطقه را که یکجانشین یا عشایر هستند، تحت تأثیر قرار داده است.

همین‌طور است. سال‌هاست این منطقه محل گذر پناه‌جوهای مختلف و به‌ویژه افغانستانی شده است که در پی کاهش ارزش پول ملی ما و همچنین تحولات و ناآرامی‌های در کشورهای اطراف از ‌جمله افغانستان، موجب سیل پناه‌جوها به ایران شده است تا از مرزهای غربی به ترکیه و بعد به اروپا برسند. در این میان ترکیه هم با اقداماتی مانند کشیدن دیوار در محدودۀ مرزی خود و برخوردهای خشن با پناه‌جوها در حال مقابله با این پدیده است.

در ‌واقع هزاران نفر در ماه از شرقی‌ترین نقطه کشور به غربی‌ترین نقطه حرکت می‌کنند و معضلات بسیاری برای کشور به وجود می‌آورند و البته پول بسیاری هم در این تجارت رد‌وبدل می‌شود و افراد بسیاری را درگیر می‌کند. افراد محلی، حتی خود عشایر، روستایی و حتی عادی‌ترین افراد شهر هم در این مسئله درگیر شدند. ساماندهی این وضعیت واقعا نیاز ضروری است، ضمن اینکه ترکیه با امکانات پیشرفته‌ای که در پاسگاه‌های مرزی خودش گذاشته، کنترل مرزهایش را بیشتر کرده است و بیشتر پناه‌جو‌ها را بدون رویۀ قانونی به مرزهای کشور ما برمی‌گرداند که این مسئله خود معضل دیگری برای کشور به وجود می‌آورد؛ چرا که پناه‌جوهای برگرداننده شده اغلب در دام قاچاقچی‌های دزد می‌افتند و مورد سو استفاده و شکنجه قرار می‌گیرند و در ‌مجموع این منطقه خطرناک و ناآرام می‌شود.

اما دومین نکته در مورد این حادثه اینکه در درگیری پیش‌آمده میان قاچاق‌برها و افراد زورگیر، از سلاح گرم استفاده شده است. وجود و استفاده از سلاح‌های گرم در این منطقه خود معضل دیگری است که باید بررسی شود و اینکه افراد مسلح از کجا سلاح تهیه کرده‌اند.

البته باید گفت، طایفه‌ای پیش از این حوادث هم با محدودیت بسیاری برای تردد مواجه بودند و از سال‌ها پیش به آنها فشار می‌آوردند که از ییلاق محدود ماکو استفاده نکنند.

ببینید؛ اگر قرار است تصمیمی درست و ماندگار گرفته شود، باید توسط نهادهای مرتبط کارشناسی صورت بگیرد و در این پژوهش و تحقیقات تمامی افراد مطلع مانند مرزبانی، استانداری، سازمان برنامه ‌و ‌بودجه، فرمانداری و معتمدان محلی مشارکت داشته باشند و در ‌نهایت تصمیم‌گیری شود‌. مگر می‌شود در کل کشور یک تصمیم گرفته شود و در یک منطقه به خاطر فشار وارد‌کردن فلان نماینده یا مسئول تصمیم دیگری گرفته شود؟

در‌واقع برخی از تصمیمات مقطعی و کارشناسی‌نشده به اختلافات قومیتی در منطقه دامن می‌زند و مسئولان محلی به ‌ویژه نمایندگان مجلس باید در نظر داشته باشند که نمایندۀ منطقه و شهر خود نیستند و منافع کل استان خود و مهم‌تر از آن، منافع ملی را در نظر بگیرند، اما متأسفانه شاهد هستیم که برخی از مسئولان با تصمیم‌گیرهای اشتباه به اختلافات دامن می‌زنند.

به موضوع اختلافات قومی اشاره کردید. اتفاقا اولین واکنش‌ها در منطقه به کوچ اجباری عشایر، مسائل و اختلافات قدیمی قومیتی بود. به نظر می‌رسد، همراهی برخی از مسئولان از‌ جمله یکی از نمایندگان این استان با موافقان تخلیۀ ییلاق، نامشخص‌بودن زمان این محدودیت و عدم اطلاع‌رسانی از دلایل این تصمیم سبب بروز این اختلافات شده است؛ موضوع این است که چرا زمینۀ لازم برای این تصمیمات از قبل به وجود نمی‌آید؟

اتفاقا این مسئله است که بیشتر باید مورد توجه قرار بگیرد. ما در این منطقه نباید تحرکات مخالفان و دشمنان کشور را نادیده بگیریم؛ رقبای منطقه‌ای ایران، افراد مخالف و افراطی درون کشور به دنبال فرصتی برای ایجاد اختلاف در کشور هستند. در خارج و درون کشور نیروهایی در تلاش هستند تا با ایجاد اختلاف میان کرد و ترک و شیعه و سنی ناآرامی و ناامنی به وجود بیاورند، پس باید هوشیارانه‌تر عمل کنیم.

یک مسئول یا نمایندۀ مجلس که نباید خود را در یک طرف درگیری قرار دهد و در جریان اختلاف یارگیری کند، بلکه انتظار می‌رود منافع کل مردم منطقه و منافع ملی را در نظر بگیرد و در جهتی حرکت کند که موجب سوء‌استفاده مخالفان کشور نشود. در این میان رسانه‌ها نیز باید هوشیار و دقیق باشند و با بررسی جزئیات مسئله، جلوی هرگونه سوء‌استفاده و تبلیغ سوئی را بگیرند.

برگرفته از : روزنامۀ شرق، چهارشنبه، ۲۲ تیر ۱۴۰۱ (با ویرایش)