شاهنامۀ نوبخت

سرودۀ : حبیب الله نوبخت

به کوشش : دکتر هوشنگ طالع

جلد یکم – ۲۷۱ صفحه – ۲۰۰۰۰۰ تومان

چاپ اول : ۱۴۰۳

ناشر : انتشارات سمرقند – فروش تلفنی : ۰۹۱۲۷۳۳۴۲۶۶

در دهه های آغازین سدۀ چهاردهم خورشیدی در ایران، در ادامۀ فرادهش «شاهنامه سرایی در ایران»، حبیب الله نوبخت (۱۲۷۴ – ۱۳۵۶)، شاهنامه شناس، تاریخنگار، روزنامه نگار و سیاستمدار ملی گرای ایرانی دست به سرایش منظومه ای بزرگ زد که به نام سرایندۀ آن،  شاهنامۀ نوبخت نامیده شد. این کتاب که یکی از بزرگترین منظومه های زبان فارسی است، از واپسین شاهنامه های سروده شده در ایران است. این شاهنامه در نزدیک به سی هزار بیت سروده شده و تاریخ ایران از فروپاشی شاهنشاهی ساسانیان تا پایان دوران شاهنشاهی زندیان را دربر می گیرد :

جلد نخست : هرمزان

جلد دوم : اسپهبدان

جلد سوم : ابومسلم

جلد چهارم : برمکیان

جلد پنجم : جنگ نرشخ

جلد ششم : خرمیان و کرمتیان – بابک خرم دین و سلیمان کرندی

جلد هفتم : از رویگران تا پادشاه سوفی

جلد هشتم : از دودمان شاهنشاهان سوفی تا شاهنشاه پهلوی

شاهنامۀ نوبخت در چند دوره منتشر شده است : دورۀ نخست که سه جلد نخست آن، در سال ۱۳۰۷ در تهران منتشر شد. در سال ۱۳۲۱ این کتاب، با افزوده شدن جلد چهارم، در مطبعۀ مجلس (چاپخانۀ مجلس شورای ملی) بازچاپ شد که جلد چهارم آن ناتمام بود.

در سال های پس از آن، در سال های پایانی دهۀ ۲۰ و دهۀ ۳۰ سدۀ چهاردهم خورشیدی، سراینده با ویرایش و بازسرایش بخشی از جلدهای منتشرشده، کار سرایش این شاهنامه را که در واقع «تاریخ منظوم ایران» است، ادامه داده و تا پایان پادشاهی محمدعلی شاه رسانید. «حبیب الله نوبخت این شاهنامه را با خط خوش نگاشته و تزیین کرده و برخی رویه های آن را تذهیب کرده و هامش نویسی کرده است. در سال ۱۳۴۵ و پس از برکناری حبیب الله نوبخت از ریاست کتابخانۀ سلطنتی، امیرحیدر بیگدلی متن خطی شاهنامۀ نوبخت به نزد او در آلمان برد و در شهر کارلسروهه، به کوشش هاشم خجسته طوسی در قطع گالینگور صحافی دوباره شد. نگاره های این شاهنامه (بخش های چاپ شده و چاپ نشده) از رسام ارژنگی، نقاش و پیکرتراش معاصر ایرانی است.

ویژگی شاهنامۀ نوبخت این است که سرایندۀ پژوهشگر آن، بسیاری از یافته های خود در زمینۀ تاریخ ایران را بدان افزوده است، به گونه ای که یافته ها و نکته های جالب تاریخی در آن در متن های دیگر دیده نمی شود. به گفتۀ دکتر هوشنگ طالع در پیشگفتاری که بر این کتاب نوشته است، «به ویژه پژوهش های ایشان در دوران گذار (از ایران باستان به ایران نو یا از دوران ساسانیان به دورۀ اسلامی) بسیار نو و بدیع اند.» [۱]

پس از درگذشت حبیب الله نوبخت، دستنوشتۀ شاهنامۀ نوبخت گم شد و تا سال ۱۳۹۴ ردی از آن پیدا نشد تا اینکه در سال ۱۳۹۴ با پیگیری محمدرضا فولادخواه رد آن پیدا شد و پس از خرید نسخه ای فتوکپی از آن، در سال ۱۳۹۶ انتشارات آرمانخواه آن را در پنج جلد گالینگور منتشر کرد.

حبیب الله نوبخت در زمان زندگی خود، در آثار خود، به هنگام شناساندن خود، چنین نگاشته است : «نگارندۀ فلسفۀ فازلیسم و فیلزوفی نوین اراده و نژاد؛ سرایندۀ شاهنامۀ نوبخت؛ تاریخ چهارمین عصر فرمانروایی ایران با صد هزار بیت (دویست هزار ورس) و زبان بازیافته.

اما شاهنامه ای که امروز ما در دست داریم، کمابیش ۳۰ هزار رج ( ۲۹۵۱۱ رج) می باشد و دوران قاجاریان را نیز دربر نمی گیرد و با پایان کار زندیان پایان می گیرد. این اثر در هشت جلد است و هفت مجلد ( البته جلد نهمی نیز به خط استاد وجود دارد که همراه با خط خوردگی ها و رج های نه چندان استوار تا پادشاهی محمدعلی شاه را نیز دربر می گیرد و سخنی از پایان کار در آن به چشم نمی خورد).» [۲]

در جایی دیگر از پیشگفتار چنین آمده است: «اما چنان که گفته شد، این جلد از فرجام کار زندیان فراتر نرفته است و خود استاد هم نئوشته اند: «فرجام یافت جلد هشتم.» استاد جلد هشتم را با این بیت به پایان برده اند:

                          امید آن که دادار پروردگار /  کند فر این نامه را آشکار »

که شاید اشاره ای به پایان گرفتن شاهنامۀ [نوبخت] باشد؛ اما به گونه ای سرراست اشاره به فرجام شاهنامۀ [نوبخت] نیست. [۳]

با انتشار جلد نخست از شاهنامۀ نوبخت به کوشش دکتر هوشنگ طالع، انتشارات سمرقند در هفتۀ گذشته، کار انتشار جلدهای دیگر این کتاب هم آغاز شده و جلد به جلد به بازار کتاب خواهد آمد.

                                                                                     هجدهم امرداد ۱۴۰۳

پی نوشت :

۱ و ۲ و۳ . از پیشگفتار دکتر هوشنگ طالع بر کتاب شاهنامۀ نوبخت .