سوم دی ماه را زادروز حکیم توس، فردوسی بزرگ دانسته اند. سوم دی ماه روزی بود که فرزندی از ایران  در دیار خراسان و در روستای پاژ  به عرصه گیتی پای نهاد تا کاری کند کارستان . آن روز که سوم دی سال ۳۱۹ خورشیدی و درست در آغازین روزهای زمستان بود، گلی در باژ شکفت که  بهار را نوید داد و روزها و سال هایی را که ایران بدان افتخار خواهد کرد.  سال ها بعد ، آن روز که فردوسی به سرایش شاهنامه نشست ، درخت تنومند زبان فارسی به شکوفه نشست، برگ و بار داد و با پدیدآمدن « شاهنامه » ، زبان فارسی و فرهنگ ایران به قامت ایستاد. در روزگاری که می رفت تا تاریخ ایران موزه نشین شود ، این فردوسی بود که دفتر تاریخ ایران و ایرانی را گشود تا نشانی از « بودن» و « ماندن » ما را گواه باشد. در روزگاری که « من »ها حکمرانی می کردند ، او از « یزدان » گفت و « خداوند » ؛ و سراسر شاهنامه اش نشان از حس توحید جویی و یکتا پرستی او دارد. او از اخلاق گفت ؛ به راستی  برخورداری شاهنامه از اخلاق  چنان است که شاهنامه را می توان یک کتاب اخلاقی دانست و در واقع  ، فردوسی از این منظر، نخستین آموزگار اخلاق در شعر فارسی است که به شیوه ای منسجم ، نکته های  ظریف اخلاقی را در قالب داستان  بیان کرده است.

روز تولد فردوسی، سوت و کور می گذرد !

هر ساله در همه کشورهای جهان  ، و همزمان با زادروز شخصیت های ادبی، برنامه های ویژه ای برگزار می شود. مثلاً در یکصد و پنجاهمین سال تولد آنتوان چخوف، داستان نویس و نمایشنامه نویس روسی، مدودف رئیس جمهور این کشور با سفر به زادگاه چخوف بر مزار این نویسنده حضور یافت. یک اجرای تازه از نمایشنامه « باغ آلبالو » و چند نمایشنامه دیگر او بر روی صحنه رفت. علاوه بر جشن های بسیار در روسیه  در برخی کشورهای اروپایی نیز جشن های یکصد و پنجاهمین زادروز چخوف برگزار شد. در دویستمین سالگرد تولد چارلز دیکنز  ، ده ها فیلم سینمایی که از روی آثار او ساخته شده است  ، در اروپا به نمایش درآمد. در جشن زادروز کارلوس فوئنتس در مکزیک که با حضور رئیس جمهور این کشور در کاخی تاریخی برگزار شد، همایش، چاپ کتاب و برگزاری نمایشگاه از جمله برنامه های این روز بود. این جشن ها که به طور معمول ، در بیشتر کشورها ، به ویژه کشورهای غربی در زادروز بزرگان و نامداران دانش و فرهنگ برگزار می شود ، معمولاً همراه با  اجرای برنامه هایی برای مردم است . برای شرکت بهتر و بیشتر مردم در این جشن ها ، تسهیلاتی همچون فروش بلیت نیم بها سینما و تئاتر و خدمات رایگان حمل و نقل عمومی و مانند آن برقرار می شود و در کنار آن ، جشن هایی نیز در سطح شهرها  برپا می شود  . هدف از برقرارکردن این تسهیلات و برپایی این جشن ها  آن است که نام و آوازه نویسنده و شاعر خود را بلندتر از آنچه هست ، به گوش فرزندان خود و مردمان دیگر کشورها برسانند. این چند نمونه را تنها برای این آوردم تا  بزرگداشت این بزرگان را با زادروز فردوسی در ایران و به ویژه شهر فردوسی  ، یعنی مشهد، مقایسه کنم .

از زادگاه تا آرامگاه فردوسی

امسال روزنامه خراسان علاوه بر« ویژه نامه ی فردوسی » که در یادروز فردوسی  آن را منتشر  کرد، ویژه نامه ی دیگری را  هم در ۱۹ تیر چاپ و منتشر کرد که عنوان آن « قصه ی توس » بود . بد نیست ، همزمان با زادروز فردوسی نگاهی داشته باشیم به برخی مطالب این ویژه نامه که نشان می دهد  ، ما نه تنها برای یاد روز و زادروز فردوسی برنامه هایی در خور نداریم که به زادگاه و آرامگاه او هم ، چندان که بایسته و شایسته است، رسیدگی و توجه نمی کنیم.

 در آن ویژه نامه از  نافرجام ماندن «  طرح احیای توس » سخن گفته شد. دکتر یاحقی در گفتگویی که در باره این طرح با او انجام شده بود ، گفت  که برای  اجرای این طرح ، مدت ها  کار را پیگیری کرده است . او در سخنان خود  نکته عجیبی گفت که عنوان گفت و گوی  روزنامه ی خراسان با او شد. یاحقی در یک کلام گفت : « اجرای این طرح پیگیری نشد. ما هم  مأیوس شدیم .» دکتر یاحقی در ادامه توضیح داد  که چه طرح هایی برای احیای توس و آرامگاه فردوسی در دست بوده است و چه سازمان ها و وزارتخانه هایی پای کار آمده اند ؛ اما در نیمه کار را رها کرده اند . سرمایه گذاران از هفت خوان سرمایه گذاری در توس گفتند و این که سرمایه گذاری در این منطقه ، امن نیست . ماجرای فرستاده شدن پرونده توس به یونسکو بازخوانی شد شد و از مانع های موجود بر سر راه ثبت جهانی توس و اینکه  کسی برای انجام این کار آستین همت بالا نمی زند. مردم و گردشگران از وضعیت نابسامان توس گفتند و از این که  « دل هر گردشگری از غربت فردوسی به درد می آید .»

 رجبعلی لباف خانیکی که عمری را صرف شناسانیدن میراث فرهنگی کشور و به ویژه خراسان کرده است ، دلایل  تاریخی اهمیت شهر توس را بیان کرد و این که بررسی های تاریخی نشان از شکل گیری و تداوم تمدن در منطقه توس دارد. در  یکی از مطالب این ویژه نامه ، وضعیت آرامگاه حکیم توس با آرامگاه  چند تن از مشاهیر ادبی جهان مقایسه شده است  و این که در مقایسه با آرامگاه بزرگانی همچون گوته، چخوف، مولانا و تولستوی  ، حال و روز آرامگاه فردوسی فاجعه بار است.

 گذری در روستای « پاژ » ، زادگاه فردوسی یک از مطالب این ویژه نامه بود . در بازدید از پاژ ، راهنما چند دیوار کاهگلی و اتاقک های بی سقفی  را ، که اکنون جای زباله شده است ، نشان داد و گفت  که  این بازمانده از «خانه ی فردوسی » است . این خرابه ها ، پس از مرمت و بازسازی ، می توانست جایی باشد که هر جهانگرد و ایرانگردی با اشتیاق از آن دیدن کند .  بزرگداشت فردوسی می توانست در همین خانه برگزار شود . در هر جای دیگری ، خانه چنین شاعر نامداری ، جایی است که هر مقام بلندپایه ی خودی و بیگانه برای ادای احترام به شاعر بزرگی که در آن می زیسته است ، در آن حضور می یابد .

 و سرانجام ، مطالبی در باره  برگزاری نشست ها و جلسه های بی دستاورد برای بررسی مصوبه های بی سرانجام «طرح الحاق توس به مشهد  » در این ویژه نامه آمده است که خواندن آنها ، اوضاع غم انگیز توس و باز و فردوسی را بیشتر به نمایش می گذارد .

فردوسی یک نظریه پرداز بود .

امروز( سوم دی ماه ۱۳۹۱ )  قرار است در همایشی در فرهنگسرای فردوسی در مشهد – اگرچه نه در خور بزرگی چون فردوسی – دکتر نعمت ا… فاضلی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی سخنرانی خود با عنوان  « فردوسی، گذشته، حال و آینده » را ایراد کند  . دیگر سخنران این همایش دکتر محمدحسین پاپلی یزدی  است که سخنرانی دیگری با عنوان « فردوسی حکیم نظریه پرداز» خواهد داشت . موضوع « نظریه پردازی در شاهنامه » محور گفت وگوی روزنامه خراسان با دکتر پاپلی یزدی بود که در ۲۵ اردیبهشت سال جاری منتشر شد. در آن گفت وگو دکتر پاپلی معتقد بو د: « در مطالعه شاهنامه به این نکته رسیدم که فردوسی یک نظریه پرداز است. او یک راوی ساده نیست ؛ بلکه او  اخباری را که به او رسیده ، با نظریه پردازی همراه کرده است . متأسفانه به این وجه از هنر و کار فردوسی توجه نشده است. در کرسی های نظریه پردازی دانشگاه های ایران امروز ، به خصوص در حوزه علوم انسانی  ، تقریباً همه ارجاعات به نظریه های غربی است ؛ در حالی که با مطالعه ی شاهنامه متوجه شدم نظریه های شهری و روستایی و جغرافیایی در آن وجود دارد که یا قبل از فردوسی در ایران پدید آمده است  ، که این خود از پیشینه  این توانایی در نزد ایرانیان حکایت می کند ؛  و یا خود فردوسی آنها را پدید آورده است که  اگر چنین باشد ،  توانایی و آفرینندگی ذهن نظریه پرداز او را نشان می دهد.» در این زمینه دکتر پاپلی به نمونه هایی اشاره کرد و گفت : « در باره بیمه بازنشستگی و یا پرداخت هزینه های رزمندگان، زخمیان و حتی خانواده درگذشتگان در شاهنامه  مطالبی آمده است . در  حالی که می دانیم  ، تا ۱۰۰ سال پیش حتی در اروپا  سخنی از این برنامه ها و طرح ها نبود و اگر کسی در جنگ غنیمتی به دست می آورد ، شاید خود را از زیان کامل در امان نگاه می داشت  ، و اگر نه  ، هیچ سودی نمی برد. نکته دیگر اشاره به ضرورت حمایت در برابر خشکسالی و بیمه خشکسالی است که در شاهنامه دیده می شود . در جاهایی از این کتاب از شاهانی سخن گفته شده است که  دستور داده اند به خسارت دیدگان خشکسالی از خزانه  کشور ، پول پرداخت شود و حتی مالیات کشاورزان آسیب دیده از خشکسالی بخشوده شود و یا  این گروه از کشاورزان برای چند سال از دادن مالیات برکنار باشند . در حدود ۱۲-۱۰ بیت از شاهنامه به  وظایف  پنج  وزارتخانه و سازمان اجتماعی ، که امروز ما از خدمات آنها برخوردار هستیم ، اشاره شده  است ؛ مانند سازمان بازنشستگی، تأمین اجتماعی و بهزیستی .»

 دکتر پاپلی معتقد است : « تاکنون  ۱۲۰ نظریه از سروده های فردوسی در شاهنامه استخراج کرده ام  و امیدوارم به نظریه های تازه برخورد بکنم .  امروزه پی ریزی نزدیک به هفتاد  نظریه از این ۱۲۰ نظریه را  به دانشمندان غربی نسبت  می دهند .»

  برگرفته از : روزنامه ی خراسان ، یکشنبه سوم دی ماه ۱۳۹۱