در هفته‌های گذشته، تجمع آرام برخی پزشکان معترض در مقابل سازمان نظام پزشکی در تهران، شیراز و مشهد به تشنج کشیده شد. تعدادی از پزشکان نیز در برخی شهرها بازداشت شدند و برخی تجمعات دانشجویی دانشجویان علوم پزشکی از جمله در سنندج با تنش‌هایی همراه بود. این اتفاقات بازتاب رسانه‌ای بسیاری در داخل و خارج از کشور داشت.

۱. با وجود پیشرفت کیفی و کمّی رشته‌های علوم پزشکی، اما همچنان از نظر سرانۀ پزشکی، کشور ما ایران در جایگاه نامناسبی در سطح جهانی قرار دارد. برخی کارشناسان تعداد پزشکان کشور را کمتر از صدهزار نفر پزشک فعال و زنده برآورد‌ کرده‌اند و بر این اساس بسیاری از برآوردها، سرانۀ پزشکی کشور را در برابر هر ۱۰ هزار نفر در حدود ۱۱.۸ پزشک محاسبه کرده‌اند. بر مبنای این شاخص سرانۀ پزشکی ایران از بسیاری از کشورها از جمله کشورهایی مانند برزیل، ترکیه، عربستان، قبرس، لهستان، مکزیک و بلغارستان پایین‌تر است؛ یعنی به صورت جدی کشور نیازمند افزایش تعداد پزشکان است تا روند درمان و بهداشت کشور با چالشی مواجه نشود. سرانۀ پزشکی متخصص نیز وضعیتی شبیه پزشکی عمومی دارد و ایران از کشورهایی نظیر ترکیه و ایرلند از نظر این شاخص‌ها پایین‌تر است. سرانۀ دندان‌پزشکی کشور نیز نشانگر وضعیت نه ‌چندان مطلوب کشور است و از نظر این شاخص از کشورهایی مانند ترکیه، چین، مالت، عربستان، ارمنستان، قزاقستان، کویت، امارات، اردن، سوریه، گرجستان و لبنان نیز پایین‌تر هستیم. شاخص سرانۀ پزشکی در منطقۀ خاورمیانه بالای ۲۲ و در کشورهای پیشرفته ۳۵ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است. این آمارها به خوبی نمایانگر نیاز جدی کشور به پزشک و خدمات پزشکی است. از سوی دیگر توزیع پزشک در سطح استان‌های کشور نیز توزیع مناسب و عادلانه‌ای نیست؛ به شکلی که بنا بر برخی گزارش‌ها، سرانۀ پزشک متخصص در ٢٣ استان کشور نیز به ازای ١٠ هزار نفر کمتر از پنج نفر است که آماری نگران کننده و نشان‌دهندۀ وضعیت بحرانی این مناطق است. مثلا در حال حاضر تنها ۲۴۰ جراح قلب در کشور به خدمت اشتغال دارند که این رقم نمایانگر نیاز جدی کشور به انواع پزشکان متخصص است. به سخن دیگر، بنا بر آمارها حدود ۴۵ درصد از پزشکان کشور در شهر تهران استقرار دارند. کشور در شرایط موجود به‌ شدت به پزشکان نیاز دارد تا نیازهای کشور برطرف شود.

۲. با وجود نیاز جدی کشور به پزشک، متأسفانه در سال‌های اخیر کشور شاهد موج مهاجرت گسترده به خارج از کشور در میان پزشکان موجود بوده است. برخی گزارش‌ها حاکی است در چند سال اخیر ۱۶ هزار پزشک، یعنی میانگین سالی حدود چهارهزار پزشک، از کشور مهاجرت کرده‌اند. به عنوان نمونه تنها در استان خوزستان در سال گذشته برای حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ پزشک گواهی نداشتن سوء پیشینه صادر شده است. مقصد بسیاری از این پزشکان کشور عمان در جنوب دریای عمان بوده است. استمرار این وضعیت می‌تواند به وضعیتی منجر شود که کشور نیازمند ورود پزشک از خارج باشد.

۳. امروز بیش از هر زمان دیگری باید حقوق انسانی و تخصصی و کرامت پزشکان کشور را محترم شمرد. بازداشت تعدادی از پزشکان یا برخی تنش‌ها در خوابگاه‌های دانشگاه‌ها و فضاهای دانشگاهی نسبت‌ معقول و منطقی و مدبرانه با حقوق شهروندی و صنفی و نیز شرایط کشور ندارد. سازمان نظام پزشکی در درخواست‌های مکرر خود افزون بر درخواست آزادی پزشکان بازداشتی، در خصوص «احتمال استفادۀ غیردرمانی از آمبولانس‌ها و نیز حمله به آمبولانس‌های در حال مأموریت» ابراز نگرانی کرده و درخواست‌های همکاران پزشک خود را از جمله رسیدگی به پروندۀ خانم مهسا امینی با صداقت کامل، درمان همۀ مصدومان در همۀ مراکز درمانی بدون سوگیری، استفاده از خودروهای امدادی در راستای وظیفۀ اصلی خود، در کنار مردم بودن جامعۀ پزشکی و پیگیری خواسته‌ها و بیان اعتراضات خود از مسیر منطقی، و لزوم ایجاد فضای امن برای بیان انتقادها و اعتراضات در کشور را مورد تأکید قرار داده است. یکی از موضوعات مهم در این باره تعریف مکانی برای بیان اعتراضات صنفی، اجتماعی و سیاسی و نارضایتی‌ها است. پزشکان معترض مقابل نظام صنفی تجمع کرده بودند، اما موانعی ایجاد شد. مطلب دیگر شنیده‌ شدن صدای اعتراض است؛ یعنی به فرض تعریف مکان و جایگاهی برای اعتراض، مکانیسم شنیده ‌شدن اعتراض چیست؟

۴. در شرایط موجود بخشی از ظرفیت نظام درمانی کشور مطابق ظرفیت‌ها کار نمی‌کند. به عنوان نمونه، به دلیل کمبود متخصصان بیهوشی برخی از اتاق‌های عمل بیمارستان‌های دولتی در عمل مورد استفادۀ چندانی قرار نمی‌گیرد. برای آزمون تخصصی پزشکی که روزی آرزوی بسیاری از جوانان به‌ویژه دانشجویان جوان پزشکی بود، داوطلب کافی وجود ندارد و روند مهاجرت به خارج از کشور نیز شدت یافته است. اتفاقات اخیر دلسردکننده است. نه‌تنها رویدادهای اخیر موجب واکنش‌های منفی در میان بخش قابل توجهی از پزشکان و دانشجویان علوم پزشکی کشور شده بلکه نوع مواجهه با برخی هنرمندان، روزنامه‌نگاران، اهالی موسیقی، ورزشکاران و مدارس نیز نیازمند اصلاح جدی رویه‌هاست. در حالی‌ که به صورت ساختاری کشور نیازمند آسیب‌شناسی روندهایی است که در ابعاد مختلف به مهاجرت گستردۀ متخصصان و پزشکان و از آن مهم‌تر، نارضایتی بخش قابل توجهی از شهروندان منجر شده تا از مهاجرت بیشتر این خادمان بهداشت و درمان کشور و ابعاد گستردۀ نارضایتی کاسته شود. امروز کشور بیش از هر زمان دیگری نیازمند تعامل و ظرفیت‌سازی برای استفاده از نیروی متخصص در حرفه‌ها و رشته‌های مختلف است. حفظ کرامت و حقوق پزشکان و جامعۀ متخصص کشور مطالبه‌ای ملی است برای آیندۀ ایران و برای آینده سلامت کشور . پس باید ریشه‌های نارضایتی را به‌ صورت عمیق‌ شناخت و به اصلاحات ساختاری دست زد.

برگرفته از : روزنامۀ شرق، ۱۴ آبان ۱۴۰۱ .(با ویرایش)