گشایش کنفرانس « مرزهای جغرافیایی قفقاز در  گذر  تاریخ »

در  روز سه شنبه  ، ۲۷ آبان ماه ۱۳۹۳ سمیناری تحت عنوان « مرزهای جغرافیایی قفقاز در گذر تاریخ » با محوریت حقایق تاریخی و جغرافیایی قفقاز و بررسی تحریفات صورت گرفته از سوی جمهوری آذربایجان و ترکیه و سیاست های منطقه ای و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خصوص منطقه قفقاز ، با اهتمام و همکاری موسسه ی ترجمه و تحقیق هور، موسسه ی مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) و بنیاد مطالعات قفقاز در سالن همایش های باشگاه فرهنگی ورزشی آرارات تهران برگزار گردید .

در این همایش بیش از یکصد و بیست نفر از استادان تاریخ ایرانی و ارمنی، کارشناسان حوزه ی قفقاز و ترکیه ، دانشجویان و روزنامه نگاران ، گریکور آراکلیان سفیر جمهوری ارمنستان در ایران، دکتر کارن خانلری نماینده ی ارمنیان تهران و شمال کشور در مجلس شورای اسلامی ، دکتر مجیدی نماینده ی ایران در یونسکو ، دکتر سید جواد طباطبایی، دکتر هوشنگ طالع، دکتر جعفر حق پناه، پروفسور پارسادوست، سیامک کاکایی، دکتر احسان هوشمند و نمایندگانی از وزارت امور خارجه ی جمهوری اسلامی ایران و… حضور داشتند .

دبیران همایش : احمد  وخیشته  و  ایساک  یونانسیان

سخنرانان این همایش که به بیان نقطه نظرات خود پرداختند عبارت بودند از :

دکتر روبن گالچیان ، کارشناس نقشه های تاریخی

دکتر محمد علی بهمنی قاجار، دانشجوی دکترای حقوق بین الملل دانشگاه تهران

دکتر علی علی بابائی درمنی، دکترای تاریخ ایران باستان و عضو هئیت علمی دانشگاه تهران

دکتر آرمن ماروکیان ، استاد تاریخ و کارشناس مسئله ی ارمنی آکادمی علوم ارمنستان

آرا پاپیان ، سفیر سابق جمهوری ارمنستان در کانادا و مورخ علوم سیاسی

کاوه بیات ، کارشناس ارشد مسائل قفقاز

دکتر جهانگیر کرمی ، عضو شورای علمی ایراس و مدیر گروه مطالعات روسیه دانشکده ی مطالعات جهان دانشگاه تهران

دکتر محمد شوری ، مدیر گروه مطالعات اوراسیای مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام

 ولی کوزه گر کالجی ، پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام

در ابتدای جلسه گریکور آراکلیان ، سفیر جمهوری ارمنستان پشت تریبون قرار گرفت و در سخنانی گفت: « بسیار جای شکر دارد که امروز در میان شما استاداند حضور دارم و می خواهم از برگزارکنندگان این همایش تشکر ویژه ای داشته باشم که عنوانی با اهمیت برای آن انتخاب کرده اند و امیدوارم پس از ایراد سخنرانی ها و در پایان کار، نتایج مثبتی نیز به همراه داشته باشد . »

  پس از سخنان گریکور آراکلیان، ایساک یونانسیان پژوهشگر مسائل قفقاز و ترکیه و  دبیر همایش ضمن خوشامدگویی به حضار در مقدمه ای گفت : « سابقۀ دوستی دو ملت ایرانی و ارمنی به چند هزار سال قبل؛ یعنی به زمان حیات اقوام هند و اروپایی ، بازمی گردد. از آن زمان به این سو، در وقایع مهم تاریخی، ایرانیان و ارمنیان همواره در کنار یکدیگر و اغلب به صورت متحد شرکت داشته اند. در زمان تأسیس اولین امپراتوری جهانی؛ یعنی هخامنشی، ارمنیان متحد کوروش و در زمان استقرار آن، نیز متحد داریوش بوده اند. از این رو تاریخ ارمنستان را نمی توان بدون آشنایی با تاریخ ایران به طور دقیق مورد مطالعه قرار داد. نفوذ زبان و ادبیات فارسی و حضور ۱۴۰۰ کلمۀ فارسی در زبان و ادبیات ارمنی و جشن های باستانی مشترک قابل چشم پوشی نیست و حکایت از فرهنگ و تمدنی مشترک با پیشینه ی بلند تاریخی دارد. و از این روست که ایرانیان ارمنی هیچگاه خود را تافته جدا بافته از ملت بزرگ ایران ندانسته و مانند دیگر اقوام ایرانی ، سهم خود را در تکوین مراحل مختلف تاریخ این سرزمین مانند استقرار مشروطیت، جنگ تحمیلی و غیره ، به نحوی بایسته ادا کرده و البته، از توفیقات به دست آمده نیز بهره گرفته اند . »

 یونانسیان با نگاهی به پیشینه ی مطالعات انجام گرفته در این حوزه گفت : « اگر پژوهش های محققان ارمنی و پژوهشگران ایــرانی چــون احمد کسروی، یحیی ذکا، دکتر ماهیار نوابی، استاد دکتر عنایت الله رضا، دکتر منوچهر مرتضوی و دیگر ایران شناسان عالیقدر در اختیار ما نبود، شاید بسیاری از حقایق تاریخی و جغرافیایی به فراموشی سپرده شده بود. زیرا هرچه به تاریخ این خطه بیشتر می پردازیم و هرچه به زمان های پیشین باز می گردیم ، تضاد حقایق تاریخی با باورهای امروزین مردم این نواحی حیرت انگیزتر می شود . »

 یونانسیان در ادامه افزود : « متاسفانه در سالیان اخیر تاریخ چندهزارساله ی ایران و ارمنستان از سوی جغرافی دانان و تاریخ نگاران جمهوری آذربایجان با صرف هزینه های میلیاردی وارونه جلوه داده می شود. ما در این مقطع حساس علاوه بر مسائل قومی و سرزمینی به وجود آمده در قفقاز ، شاهد نوعی تاریخ‌نگاری خیالی با پدیداری اصطلاحات «آذربایجان شمالی» و «آذربایجان جنوبی» در منطقه روبرو می باشیم و امیدواریم این همایش که به صورت آکادمیک آغاز به کار خواهد کرد ، به بررسی سیر تاریخی این وقایع پرداخته و ابهامات را مرتفع سازد . »

سه تن از  سخنرانان همایش

پس از سخنان یونانسیان ، ماندانا تیشه یار قائم مقام موسسه ی مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) پشت تریبون قرار گرفت و گفت : « بگذارید سخنان خود را با خاطره ای آغاز کنم : چندین سال قبل که برای یک سفر کاری در ایروان به سر می بردم و روزی که به وسیله ی تاکسی به نقطه ای از شهر می رفتم ، از پنجره ی تاکسی کوه آرارات را دیدم و چون آن روز  هوا بسیار پاک بود ، خواستم عکسی بگیرم که راننده، ماشین را متوقف کرد و گفت پیاده شوید و راحت عکس بگیرید . راننده به ماشین تکیه داد و محو تماشای کوه آرارات شد . من آن موقع متوجه شدم مرزها چقدر می توانند برای ملت ها مهم باشند و چنانچه این کوه در این طرف مرز و در خاک ارمنستان قرار می داشت ، شاید راننده آنطور محو تماشای کوه آرارات نمی شد .

حضار محترم ! این برای اولین بار است که موسسه مطالعات ایران و اوراسیا ( ایراس) ، موسسه ی ترجمه و تحقیق هور و بنیاد مطالعات قفقاز به صورت مشترک سمیناری برگزار می کنند. موضوعی که برای این همایش انتخاب شده دارای اهمیت بسیار است؛ زیرا در مورد منطقه ی مهم و همجوار ما قفقاز می باشد.  موسسه ی ایراس ده سالی است که فعالیت خود را آغاز کرده و هدفش گسترش پیوندهای تاریخی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بین کشورهای اوراسیا است و امیدوارم این همکاری ها همچنان تداوم داشته باشد . »

 در آغاز همایش فیلم مستندی به نام « اصل اثبات شده » ، به کارگردانی ماریانا آبراهامیان و آنژلا فرانگیان از کارگردانان جوان جمهوری ارمنستان، که به تشریح نقشه های تاریخی قفقاز می پرداخت و با توضیحات دکتر روبن گالچیان ، کارشناس نقشه های تاریخی همراه بود و در آن نقشه هایی از آرشیوهای کشورهای اروپایی به تصویر درآمده بود ، پخش شد .

دکتر روبن گالچیان ، کارشناس نقشه های قدیمی

پس از نمایش فیلم ، دکتر روبن گالچیان پشت تریبون قرار گرفت و در سخنانی تکمیلی گفت : « طبق تمام نقشه هایی که من از آرشیو کشورهای اروپایی ، به ویژه انگلستان ، جمع آوری کرده ام ، این موضوع اثبات شده است که در منطقه ای که ما زندگی می کنیم تنها دو کشور وجود داشته اند که پیشینه ی تاریخی بیش از ۲۰۰۰ سال را دارا می باشند . این کشورها ایران و ارمنستان هستند. درهمه ی نقشه های یادشده تنها نام ایران و ارمنستان به چشم می خورد و بعدها و در قرن سیزدهم ، « ایبریا » (گرجستان) و در قرن چهاردهم نیز ترکیه ی امروزی پا به عرصه ی نقشه های جغرافیایی گذاشته اند . جمهوری ای که امروز از آن با نام « جمهوری آذربایجان » یاد می شود ،در سال ۱۹۱۸ و در سرزمین های متعلق به ایران که با عنوان « اران و شیروان» و از آن قبل تر نیز « آلبانیای قفقاز » نامیده می شد ، بنا نهاده شد.

این جمهوری که تنها کمتر از یکصد سال سابقه ی تاریخی دارد ، مدعی است که کشوری با پیشینه ی تاریخی ۵۰۰۰ ساله بوده ؛ لیکن تاریخ و فرهنگ آنها به وسیله ی روس ها، ایرانی ها، عرب ها و ارمنی ها نابود شده است .

دولت آذربایجان برای آن که به کشور خود هویت تاریخی ببخشد ، دست به تحریفات گسترده تاریخی زده و تاریخ خود را با وارونه جلوه دادن حقایق تاریخی ایرانیان و ارمنیان ، بازنویسی کرده است که البته در بعضی از این تحریفات نیز دچار تناقض گویی های بسیاری شده است . برای نمونه ،  آنها ادعا می کنند که تمام آثار تاریخی موجود در قراباغ و ارمنستان متعلق به پیشینیان مسیحی آنها ، یعنی ارانی ها و آلبانیایی ها بوده  ؛ در حالی که آنها حتی در حفظ و نگه داری آثار پیشینیان خود کوچکترین کوششی نمی کنند و  گاه ی آثاری مانند گورستان تاریخی جلفا ، واقع در منطقه ی نخجوان را نابود کرده اند . این کشور که مدعی است تاریخی باستانی دارد ، چندین بار خط و زبان خود را  به لاتین و روسی ، تغییر داده است . »

روبن گالچیان در ادامه ی سخنان خود گفت: « اخیرا جغرافی دانان جمهوری آذربایجان کتابی به نام « اطلس های تاریخی آذربایجان » منتشر کرده اند که در یکی از نقشه های آن ادعا شده که کشور آذربایجان از دربند تا قزوین و همدان در ایران را در بر می گیرد و در تمامی نقشه ها از « آذربایجان ، سرزمین تاریخی ایران » با عنوان « آذربایجان جنوبی » یاد می کنند . »

 پس از سخنان دکتر روبن گالچیان ، کارشناسانی که برای سخنرانی در باره ی این موضوع دعوت شده بودند ، به اظهار نظر در این خصوص پرداختند . در ابتدا دکتر هوشنگ طالع ، پژوهشگر تاریخ و سیاست و مولف چندین و چند کتاب و مقاله در خصوص مسائل قفقاز و « تاریخ تجزیه ی ایران » گفت :  «جعلیاتی که از سوی جمهوری آذربایجان صورت می گیرد، مقوله ای تازه نیست و این جعلیات گاه آنقدر مبتدیانه بیان می شوند که انسان را تنها به خنده وا می دارد. برای من جای تعجب است که چگونه می توانند تاریخی را  که طی هزاران سال در خصوص این منطقه نگاشته شده ، و از طرفی همه واقفند که این جمهوری چه زمانی و چگونه تاسیس شده است ، تحریف کرده و جعل نمایند؟ متاسفانه دستگاه های رسمی ما در مقابل این جعلیات انجام گرفته ، سکوت اختیار می کنند . »

 کارشناس بعدی دکتر سید جواد طباطبایی ، پژوهشگر مسائل تاریخ و سیاست و مدیر گروه فلسفه ی « مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی» و مولف چندین کتاب و مقاله در حوزه ی تاریخ و سیاست بود که به اظهار نظر پرداخت . او در سخنانی چنین گفت : « جعل تاریخ نکته ی بسیار مهمی است که دوست ارجمند ما ، جناب دکتر گالچیان که همشهری بنده نیز هستند ، به خوبی به آن اشاره کرد. متاسفانه گاهی من با ادعاهایی از سوی مقامات و تاریخ نگاران جمهوری آذربایجان روبرو می شوم که بسیار دردآور است. آنها اخیرا مدعی شده اند ابن سینا ، فیلسوف بزرگ ایرانی نیز آذربایجانی است و در توضیح ادعای خود می گویند چون ابن سینا در همدان دفن شده و همدان جزء خاک تاریخی آذربایجان است ، پس او آذربایجانی است. من معتقدم می بایست به نحوی جلوی این تحریفات و جعلیاتی را که هم از سوی جمهوری آذربایجان و هم از سوی ترکیه در منطقه انجام می شود ، گرفت ؛ زیرا در آینده می تواند پیامدهای خطرناکی به همراه داشته باشد . »

سه تن از  سخنرانان همایش

 دکتر جعفر حق پناه ، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و عضو شورای سردبیری نشریه ی « همشهری دیپلماتیک » و کارشناس مسائل قفقاز در سخنان خود چنین گفت : « منابع تاریخ نگاری در جمهوری آذربایجان خاستگاه روسی داشته و عمدتا توسط شرق شناسان روسی تهیه و امروز دستمایه ی تاریخ سازی های جمهوری آذربایجان شده است . این موضوع می تواند باعث بروز «ناسیونالیسم ترکی» در منطقه شود که ترکیه در پی آن است. از این رو ما می بایست در نقد فرایند هویت سازی به این فرایندها توجه کنیم و با مستندات تاریخی مانند آنچه آقای دکتر گالچیان عرضه کردند ، به مقابله با آن بپردازیم . »

 دکتر کارن خانلری ، نماینده ی ارمنیان تهران و شمال کشور در مجلس شورای اسلامی و تاریخدان در سخنانی چنین گفت : « من می خواهم در نقد مقوله تاریخ سازی جمهوری آذربایجان به دو نکته  که تاکنون  به آنها پرداخته نشده ، اشاره کنم :

مقوله ی اول اینست که علاوه بر نقشه های تاریخی به دست آمده از آرشیوهای  اروپایی ها و آمریکایی ها ، نقشه ها و من هایی هایی نیز از دوران امپراتوری عثمانی وجود دارند که در تمام این اسناد ، هیچ اثر و نامی از «جمهوری آذربایجان» تا پیش از سال ۱۹۱۸م. دیده نمی شود. مورد دوم اینست که «جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان » برخلاف دو همسایه ی دیگر قفقاز، یعنی «جمهوری شوروی سوسیالیستی گرجی» و «جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنی»، که طبق اصل «تعیین سرنوشت ملی» از نوع لنینیستی مظهر «آزادیبخشی» دو ملت گرجی و ارمنی انگاشته می شدند، «جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجانی» براساس منشور اعلام موجودیت خود یک «جمهوری انترناسیونالیستی» متشکل از زحمتکشان مسلمان، روس، ارمنی و یهودی تلقی می شد و شاید به همین دلیل است که جمهوری تازه استقلال یافته ی آذربایجان تاکنون از وراثت حقوقی «جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجانی» سرباز زده و بر اساس منشور استقلال ۱۹۹۱م. خود را فقط وارث «جمهوری آذربایجان ۱۹۱۸ ـ ۱۹۲۰» می داند . »

دو تن از سخنرانان همایش

محمد رضا سحاب ، مدیر « موسسه ی جغرافیایی سحاب » در باره ی مقوله ی « تاریخسازی همسایگان ایران » چنین گفت : « من معتقدم ، دانشگاهیان ما می بایست در خصوص جعلیات انجام گرفته پیش قدم باشند و حقایق تاریخی را مطالعه نمایند . این مقوله باید جدی بررسی شود ، زیرا می تواند مانند آنچه در سالیان اخیر برای خلیج فارس اتفاق افتاد، بسیار خطرناک باشد. من اخیرا در یکی از سایت های اینترنتی به ادعایی از سوی ترک ها برخورده ام که در آن عنوان شده «خلیج فارس» در گذشته «خلیج کندور» نام داشته ؛ زیرا در زمان های گذشته اطراف خلیج فارس موطن ترک ها و آذری ها بوده است.!!!! »

 دکتر احسان هوشمند ، کارشناس مسائل قومی در باره ی اهمیت شناخت کافی از قفقاز و آگاهی از مسائل آن چنین گفت : « در مطالبی که امروز گفته شد ، چندین نکته حائز اهمیت است : نخست اینکه در تحولات دنیای جدید  ،خصوصا تحولاتی که در زمان جنگ جهانی اول در منطقه ی  قفقاز  اتفاق افتاد ، ما شاهد پدیدارشدن  نوعی هویت های محلی و شکل گیری سیاسی هویت ها و قومیت ها در حوزه ی ارمنی ها، کردها و ترک ها بوده ایم که در این میان ترکیه و آذربایجان نقش مهمی ایفا کردند. در  نقشه هایی که آقای گالچیان به نمایش گذاشتند ، نام شهرهایی در ترکیه مانند وان ، بیتلیس و دیار بکر دیده می شد که امروز خالی از اقلیت ارمنی و آشوری هستند . از این رو علت این جابه جایی جمعیتی می بایست از لحاظ تمدنی و تاریخی بررسی شود .

در درازای یکصد سال قبل ترکیه  و «جمهوری تازه شکل گرفته ی  آذربایجان» تلاش کردند که دولت و ملت ایران را رودرروی ارمنی ها قرار دهند که خوشبختانه ،هیچگاه نه ملت ایران و نه دولت های ایران و نه حتی جامعه ی روحانیت شیعه ایران توجهی به این مسائل نکردند و وارد بازی خطرناکی که طراح آن ترکیه و آذربایجان بودند ، نشدند. من معتقدم عدم توجه  لازم و نبود مطالعه کافی در زمینه ی شناخت مسائل و ویژگی های حوزه ی تمدنی و قوم شناسی قفقاز باعث بسیاری از مناقشاتی شده که امروز گریبانگیر منطقه شده است. همانطور که استاد ارجمندم ،جناب آقای دکتر سید جواد طباطبایی فرمودند ، اتفاقاتی که امروز در تبریز و آذربایجان ما می افتد ، ریشه در همین واقعیت  دارد . چنانچه ما از این مسائل غافل شویم ،  این غفلت و بی خبری در بلندمدت می تواند منافع ملی و منطقه ای ما را به خطر بیندازد و امیدوارم چنین سمینارهایی بتوانند سودمند واقع شوند . »

برگرفته از : پایگاه  موسسه ی خدمات ترجمه و تحقیق هور ( با ویرایش )