امیرهوشنگ کاووسی ، در سال های پایان زندگی

امیرهوشنگ کاووسی، یکی از نخستین منتقدان سینمایی ایران ، در تهران درگذشت. دکتر کاووسی که طی شش دهه با نوشتن ده‌ها مقاله درباره ی فیلم و هنر سینما ، بر تکوین و ارتقای آگاهی سینمایی در ایران تاثیر نهاده بود ،  به ویژه به سبب انتقاد تند از « بی‌مایگی » و « ابتذالی » که در سالهای پیش از انقلاب ، سینمای ایران را فرا گرفته بود ، شهرت یافت .

امیرهوشنگ‌ کاووسی‌ در هفتم خرداد ۱۳۰۱ در تهران متولد شد . او پس از گرفتن دیپلم متوسطه در خرداد ۱۳۲۵ برای تحصیل در رشته ی حقوق به‌ فرانسه‌ رفت ، اما علاقه و کشش به هنر سینما  ، او را از ادامه ی تحصیل در رشته ی حقوق بازداشت . او در دومین سال اقامت خود در پاریس ، در آزمون‌ ورودی آموزشکده‌ ی « ایدک ‌» (انستیتوی مطالعات عالی سینمایی) شرکت‌ کرد ، و نخستین ایرانی ای بود که با موفقیت از این آموزشکده پرآوازه فارغ‌التحصیل شد .

گزارش و تحلیل

هوشنگ کاووسی پس از گرفتن مدرک فوق لیسانس در رشته ی کارگردانی فیلم از « ایدک »، در رشته ی « ادبیات دراماتیک » دانشگاه سوربن نام نوشت و تحصیلات خود را تا گرفتن مدرک دکتری ادامه داد ‌. او پایان‌نامه ی خود را درباره ی سینمای کمدی نوشت .

« فیلمسازی ناموفق »

امیرهوشنگ کاووسی در سال ۱۳۳۲ با برخوردارشدن از شناخت مناسبی از هنر سینما و با آرزوی ساختن فیلم به ایران برگشت . یک سال بعد ، او کارگردانی فیلمی به نام « ماجرای زندگی » را به عهده گرفت ؛ اما به دلیل مشکلات زیاد ، کار ساخت این فیلم به خوبی پیش نرفت . کاووسی که به خاطر « اختلاف سلیقه » از ادامه ی کار باز مانده بود ، کارگردانی فیلم را‌‌ رها کرد . تهیه‌کنندگان به ناچار کارگردانی فیلم را به نصرت‌الله ‌محتشم‌ سپردند ، که او آن را به پایان رساند و از آن اثری بازاری و بی‌مایه عرضه کرد .

کاووسی در سال ۱۳۳۵ به دومین تجربه ی سینمایی خود دست زد که باز به شکست انجامید . او این بار برای « استودیو عصر طلایی » فیلمی به نام « هفده روز به اعدام » را کارگردانی کرد . فیلم، با اینکه در شرایط آن روز سینمای ایران، بافت و پرداختی به نسبت سالم داشت ، نه در گیشه و نه در نزد منتقدان ارج و قربی نیافت .

کاووسی سومین و آخرین کار سینمایی خود را در سال ۱۳۴۸ با فیلم « خانه ی کنار دریا » به انجام رساند ، که باز با ناکامی روبرو شد . احتمالا بخشی از مخالفت منتقدان با فیلم‌های کاووسی ، به ضدیت او با مجموعه ی سینمای ایران بازمی‌گشت و انتظار بالایی که با نوشته‌های خود در میان روشنفکران برانگیخته بود .

منتقدی ستیهنده

امیرهوشنگ کاووسی معتقد بود که صنعت فیلم‌سازی در ایران بدون آشنایی با مبانی این « هنر » و بدون توجه به پایه‌های معرفتی و نظری شکل گرفته است . او بر آن بود که باید نخست در جهت بالابردن شناخت سینمایی تلاش کرد . او تلاش در راه افزایش آگاهی مردم از سینما را نوعی مبارزه می دانست و می گفت : « هدف‌ ما در این‌ مبارزه‌ عبارت‌ است‌ از : ۱. حفظ‌ اصالت‌ هنر و فن‌ سینما ، ۲. بالابردن ‌فرهنگ‌ سینمایی مردم‌ از یک راه‌ سالم‌ و صحیح‌  ، و ۳. متوجه‌ ساختن‌ مقامات‌ مسئول‌ به‌ ارزش‌ و اهمیت‌ سینما ».

دکتر کاووسی که ساختار صنعت سینمای ایران را از بنیاد نادرست می‌دید ، به شکل حرفه‌ای به نقدنویسی دست زد و بیشترین تلاش خود را در خرده‌گیری از فیلمسازان ایرانی صرف کرد و خطاهای فاحش آنها را نشان داد . او با لحنی تند و ‌گاه توهین‌آمیز به کمبود دانش سینمایی در ایران حمله می‌کرد ؛ از جمله با چنین عباراتی : « تنها آلودگی محیط سینمایی ما آلودگی بی‌سوادی است » یا : « اول مسئله ی بی‌شعوری را حل کنید ، بعد به بی‌هنری بپردازید. » ( از مجله ی ستاره ی سینما )

کاووسی در مجلات « روشنفکر »، « فردوسی » و ‌مجله ی « هنر و سینما » ، که خود آنها پایه گذاشت ، بر ضعف‌های دراماتیک و تکنیکی « محصولات سینمای ایران » تکیه می کرد . او با زبانی سرشار از تحقیر و تمسخر به فیلم‌های ایرانی حمله کرد و آنها را « فیلمفارسی ‌» نامید . مراد او پدیده‌ای است که شکل فیلم دارد ، بی‌آنکه « سینما » باشد، و در آن به زبان فارسی صحبت می‌شود ، بدون آنکه به جامعه ی ایران کمترین ارتباطی داشته باشد .

ارتقای « شناخت سینمایی »

دکتر کاووسی از تلاش عملی برای ارتقای شناخت سینمایی در ایران غافل نبود ، از جمله شرکت در پایه‌گذاری « سینه‌کلوب‌ ایران ‌» یا « خانه ی فرهنگ فیلم » . او در معرفی جریان‌ها و مکتب‌های سینمای جهان به ایرانیان گام‌هایی ارزنده برداشت . او از جمله در زمان تدریس در « دانشکده ی هنرهای دراماتیک » به آشناسازی دانشجویان با تحولات سینمای جهان ، به ویژه سینمای فرانسه ، یاری رساند .

پوستر فیلم گاو

کاووسی در سینما و تلویزیون ایران متصدی برخی از مقام‌های رسمی بود . برخی به او خرده گرفته‌اند که در سمت « معاون اداره ی کل امور سینمایی و رئیس اداره ی نمایش وزارت فرهنگ و هنر» به برخورد خصمانه با صنعت سینمای ایران ادامه داد و هیچ خدمت شایانی برای رشد و پیشرفت آن انجام نداد .

در سال ۱۳۴۸ که زمان زاده شدن سینمای « موج نو » دانسته شده است ، دکتر هوشنگ کاووسی با انتشار مطلبی با عنوان « قیصر از داج سیتی تا بازارچه نایب گربه » به شدت به  فیلم « قیصر » حمله کرد و آن را ادامه ی جریان « فیلمفارسی » دانست . در برابر، او با نوشتن نقدی به عنوان « گاو در یک قدمی یک فیلم فوق‌العاده »، بر ارزش‌های واقعی فیلم  « گاو » ساخته ی داریوش مهرجویی تأکید ورزید .

پوستر فیلم قیصر

هوشنگ کاووسی در نقش‌هایی فرعی در دو فیلم سینمایی بازی کرده بود : ‌ « تار عنکبوت » به کارگردانی مهدی میرصمدزاده‌ ، محصول سال ۱۳۴۲ و فیلم « بی‌تا » به کارگردانی هژیر داریوش ‌، محصول سال ۱۳۵۱. او در سالهای ۱۳۴۰ به سفارش بنیادهای دولتی چند فیلم کوتاه و مستند را نیز کارگردانی کرد .

هوشنگ کاووسی در زمان تحصیل در فرانسه به سمت دستیار کارگردان در تولید سه فیلم سینمایی همکاری کرده بود و با برخی از سینماگران فرانسوی آشنایی و دوستی داشت . او از این رابطه برای جلب نظر سینماگران فرانسوی به کار و فعالیت در ایران استفاده کرد .

دکتر کاووسی به ادبیات کهن ایران تسلط داشت و مطالب خود را با نثری روان و پخته می‌نوشت . او در زبان فرانسوی تبحر داشت و برخی از آثار کلاسیک ادبیات ایران را به این زبان ترجمه کرده است .

به گزارش خبرگزاری «ایسنا»، امیرهوشنگ کاووسی بعد از ظهر جمعه  ، دوم فروردین ۱۳۹۲ در بیمارستان سینا چشم از جهان فرو بست.