رابطه ی مستقیم  و  دوسویه  ی دولت روسیه شوروی با حزب دمکرات کردستان ایران ، در سال های  پس از شهریور ۱۳۲۰  و اشغال ایران از سوی نیروهای اتحاد جماهیر شوروی ، آمریکا و انگلستان ، آنچنان آشکار است که هرگز از سوی رهبران اخیر این حزب انکار نشده است .  در روزهایی که با اشغال ایران ، دولت ایران درگیر مصیبت های ناخواسته تحمیلی به سبب ورود نیروهای اشغالی بود و شهروندان ایرانی با بیماری و فقر و گرسنگی دست به گریبان بودند ، اتحاد جماهیر شوروی  زمان را برای  اجرایی کردن خواسته ویژه ی خود ،  دست یافتن به آب های گرم  خلیج فارس و در گام نخست گرفتن امتیاز نفت شمال  ایران ، مناسب دانست  و برای این کار ، کوشید تا در زیر پوشش تشکل هایی که شعارهایی مردم پسند و در راستای اهداف « نخستین دولت  پرولتاریای جهان » به رهبری یوسف استالین ، سر می دادند ، مزدوران خود را سازماندهی کند .

اشغال ایران از سوی نیروهای متفقین

این دولت در گام  نخست با تاسیس حزب های دست آموز در جهت واقعی جلوه دادن مبارزه مشروع برای دستیابی به « قدرت سیاسی » از سوی چپگرایان برآمد :  نخست در میان آذری های استان آذربایجان  از یکی از اعضای  گذشته ی « حزب کمونیست ایران » – که با آنها همکاری های درازمدتی را از خود نشان داده بود –  برای تاسیس  حزب  و پس از آن، تاسیس  دولت دست نشانده   حمایت کرد ، و پس از آن  به سراغ  شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی آمد . تجزیه طلبان چنین جلوه داده اند که قاضی محمد ، همچون یک رهبر سیاسی  با اراده ی  خود در صدد جلب حمایت روس ها برآمده است  ؛ اما نکته ی مهم این است که این رهبر حزب دمکرات کردستان ایران ، قاضی محمد ، نبود  که مانند هر رهبر سیاسی دیگر ،  به  نیت  بده بستان و تعامل سیاسی و یا از روی ناگزیری ، با  یک دولت  ارتباط  برقرار کند بلکه این رهبران کاخ کرملین بودند که برای رسیدن به خواسته های خود ، قاضی محمد را پیدا کردند  و به دست او ، حزب دمکرات کردستان ایران را تاسیس کردند . روس ها پیش از آنکه با قاضی محمد وارد گفتگو شوند ، با سه نفر دیگر از برجستگان سیاسی کردستان  مذاکره کردند و آنان را به انجام این کار تشویق کردند . این سه نفر علی آقا امیرعشایر ، عمرخان شکاک و قرنی آقای مامش بودند که هر سه نفر ، پیشنهادهای روس ها را مودبانه رد کردند .  [۱] چهارمین نفر یک روحانی سنی مذهب  و گرجی تبار به نام « قاضی محمد » بود که روس ها  او را برای اجرایی کردن خواست های خود، یافتند ؛ و او بود  که پیشنهاد روس ها را پذیرفت .

با پذیرفته شدن این پیشنهاد از سوی قاضی محمد  ، رابطه ای دوسویه میان او و هوادارانش و دولت روسیه ی شوروی آغاز شد . با تاسیس حزب دمکرات  کردستان ایران، کمک های مادی و معنوی گسترده روسیه ی  شوروی به این حزب  در قالب پرداخت پول ، تحویل سلاح و تجهیزات نظامی ، دستگاه فرستنده ی رادیویی ، دستگاه چاپ و برگزاری دوره های آموزش نظامی در باکو برای اعضای حزب  قاضی محمد  آغاز شد . افزون بر این ، جلوگیری از حرکت ستون های ارتش ایران به سوی آذربایجان  که از سوی روس ها انجام می گرفت ، جدای از حمایت از تجزیه طلبان آذربایجان به رهبری دست نشانده دیگری به نام جعفر پیشه وری ، حمایت از دومین دولت « روس ساخته »، یعنی دولت قاضی محمد در مهاباد ، را  هم هدف خود قرار داده بود ، و در عمل ، دست حزب دمکرات کردستان را در اقدام های خود باز می گذاشت . در برابر این حمایت ها ، حزب دمکرات کردستان ایران نیز ،  بی پروا ، چاکری و حمایت آشکار خود از خواسته های روسیه شوروی در ایران را پی گرفت و حتا برای داده شدن امتیاز نفت شمال به روسیه ی  شوروی کوشش هایی را به کار بست . این اقدامات که چیزی نبود  مگر  گونه ای « امربری » و دست نشاندگی آشکار ، چهره ی یک « دولت مستعمره » را به دولت قاضی محمد بخشید .

در همان زمان ، در عرصه ی فرهنگی نیز حزب دمکرات  کردستان ایران  ، از اینکه دست نشاندگی خود را به بانگ بلند جار بزند ، ابایی نداشت . برای نمونه به نمایش « مام میهن » می توان اشاره کرد . در این نمایش که  کارگردانان این حزب آن را  بر روی صحنه بردند ، زنی سیاهپوش ( نماد کردستان  )   نقشی را بازی می کرد . در حالی که این زن از سوی ترکیه و ایران و عراق به زنجیر کشیده شده بود ، داس  و چکشی ( نماد روسیه شوروی و نقش پرچم آن ) برای گسستن زنجیرها به حرکت درمی آمد  و تئاتر با شعار « زنده باد استالین » به پایان  می رسید . [۲]

جلوه های « روس پرستی » در روزنامه ی « کوردستان » ، ارگان حزب دمکرات کردستان ایران به گونه ای دیگر در نمایش بود : در کمتر  شماره ای از این روزنامه  که دستگاه چاپ آن را دولت روسیه به  این حزب  داده بود ، تصویر بزرگ استالین در صفحه اول آن چاپ نشده یا شعری از مدیحه سرای این حزب ،  « هیمن » در ستایش از استالین ، ارتش سرخ و یا دولت روسیه شوروی  منتشر نشده است . [۳ ]

قوام السلطنه ،
سیاستمدار برجسته ایرانی که سرپرستی هیات ایرانی مذاکره کننده با دولت روسیه شوروی برای بیرون رفتن از ایران را بر عهده داشت .

دست نشاندگی و خودباختگی فرهنگی تشکل  « روس ساخته »  ی حزب دمکرات کردستان  ایران ، چنان بود که افسران این حزب که در باکو آموزش می دیدند ، با لباس های نظامی روسی به مهاباد بازمی گشتند و با درجه های روسی همچون « مایور » ، « پالکوونیک » و « پودپالکوونیک » خطاب می شدند . [۴]

در این میان ،« روسیه ستایی » رسانه ی  دولت قاضی محمد شگفت آور بود . رادیو جمهوری مهاباد که دستگاه فرستنده ی آن از باکو فرستاده شده بود و در روز دهم اردیبهشت ۱۳۲۴ آغاز به پخش برنامه کرد ، هر روز به مدح روسیه و ارتش سرخ می پرداخت و از حمایت های آنان سپاسگزاری می کرد . [۵]

در دفتر مرکزی حزب دمکرات کردستان ایران، تصویرهای استالین و لنین درو دیوار را پوشانده بود . هنگامی که قاضی محمد و سیف قاضی و تنی چند از روسای عشایر کرد در ۲۲ شهریور ۱۳۲۴  برای دومین بار به باکو سفر کردند ، به هنگام بازگشت ، از میزبان خود ، هر نفر یک عکس قاب گرفته ی استالین  را هدیه گرفتند . [۶]

یوسف ویساریو نو ویچ استالین ،
رهبر اتحاد جماهیر شوروی در زمان اشغال ایران

رهبر این حزب پیروی دربست و همه جانبه ی خود از رژیم روسیه شوروی را  ، آشکارا ، به نمایش می گذاشت . قاضی محمد در  گفتگوی خود با روزنامه ی شهباز ، از روزنامه های هوادار روسیه در آذرماه ۱۳۲۴ که در شماره ی ۱۲ آن روزنامه و در دی ماه همان سال منتشر شد ، چنین گفت : « در رژیم شوروی که رژیم دموکراسی حقیقی است ، همان سازمان های ملی را که ما می خواهیم درست کنیم ، وجود دارد .» [۷]

خط مشی سیاسی حزب دمکرات کردستان ایران در کاخ کرملین تدوین می شد .  در این خط مشی  ، جدایی  سیاسی و فرهنگی از ایران به شیوه های گوناگون پیگیری می شد . برای مثال ، در برنامه نخستین کنگره ی این حزب آمده بود : « ۱. خودمختاری در اداره ی امور محلی ؛ ۲ . به رسمیت شناخته شدن زبان کردی در ادارات و تحصیل در مدارس ؛ …۴ . همه  ی کارکنان دولتی باید کرد باشند …» [۸] شباهت بندهای گوناگون این برنامه با دیدگاه های بیان شده در گزارش های کارشناسان روسیه که از ایران دیدار کرده بودند ، شگفت انگیز است . در سال های پس از جنگ جهانی دوم ، میرجعفر باقر اوف در گزارشی به استالین چنین نوشته است : « در دوران دیکتاتوری رضاشاه ، اهالی آذربایجان نه تنها به مقامات بالای دولتی راه نمی یابند بلکه از رسیدن به مناصب متوسط و کوچک هم محرومند . حکومت شاه با اعلام زبان فارسی به عنوان زبان رسمی کشور ، آن را به ادارات دولتی تحمیل کرده است و در موسسات دولتی گفتگو به زبان آذری ممنوع است و اسناد و مدارک به زبان فارسی تدوین می شوند . » [۹] نکته ای که در گزارش های این کارشناسان روسی ، بیش از هر چیز ، خودنمایی می کند ، این است که  یا کوچکترین آشنایی با گذشته و سامان فرهنگی ایران ندارند  یا ، دانسته ، آن را انکار می کنند . وگرنه در کدام دوره از تاریخ ایران ، زبان اسناد و مدارک دولتی ، به جز دوره کوتاه پس از یورش عرب ، زبان فارسی نبوده است ؟ نگاهی به تاریخ تدوین این گزارش ، نشان می دهد که این گزارش پیش از برگزاری کنگره ی حزب دمکرات کردستان ایران  به استالین ارائه شده است و رد پای دیدگاه های طرح شده در آن را در برنامه نخستین کنگره ی  حزب دمکرات کردستان ایران می توان دید .

نشانه ی مهم دیگری از دست نشاندگی حزب دمکرات کردستان ایران و قاضی محمد  که می توان به آن استناد کرد ، این است که پیش از تاسیس  این حزب  ، اعضای این حزب در قالب گروه چپگرایی  به نام « کومله . ژ . کاف » که در سال ۱۳۲۲ تاسیس شده بود ، فعالیت می کردند ؛ اما در سال ۱۳۲۴ این تشکل به دستور مقامات شوروی به « حزب دمکرات کردستان ایران » تغییر نام داد . پیش از آن، این کار با تبدیل « شاخه ی آذربایجان حزب توده [ ایران ] » به « فرقه ی دمکرات آذربایجان » یک بار دیگر هم انجام شده بود . وابستگی تام  و مطلق « کومله . ژ . کاف » و پس از آن ، « حزب دمکرات کردستان  ایران» به دولت روسیه ی  شوروی ، چنان ژرف بود که به هنگامی که روسیه ی  شوروی برای دریافت امتیاز نفت شمال ، با خودداری از بیرون بردن ارتش  خود از خاک ایران ، خیره سرانه و  وقیحانه برای دریافت امتیاز نفت شمال پافشاری می کرد ، سازمان « کومله . ژ . کاف » همه ی کوشش خود را از راه های گوناگون تبلیغاتی برای وادارکردن سیاستمداران ایرانی برای دادن امتیاز نفت به شوروی به کار می بندد و به هواداری از دولت شوروی در بیانیه ای چنین می گوید : « اطلاعیه شماره ۳۱۲ ، روز دوم آبان ۱۳۲۳ –  در این روزها رادیو و مطبوعات ایران اعلام کردند که حکومت اتحاد جماهیر شوروی به منظور استخراج نفت درخواست نمود که مناطقی در شمال ایران در اختیارش قرار گیرد و به او امتیاز داده شود ، ولی حکومت نمک نشناس ایران نیکی های سه سال اخیر اتحاد جماهیر شوروی را نادیده گرفته و این درخواست  را رد کرده است … » [۱۰]

چنان که از متن بیانیه دریافته می شود ، سازمان « کومله . ژ . کاف » اشغال ایران از سوی نیروهای نظامی شوروی به همراه آمریکا و انگلستان را  که به کشتار مردان ایرانی و هتک حرمت به ناموس زنان ایرانی، انهدام تاسیسات ترابری و ارتش و راه آهن و قحطی انجامید ، اقدامات و رویداد هایی می داند که به خاطر آنها ، ایرانیان باید در برابر اشغالگران « نمک شناس » هم باشند .

پی نوشت ها :

۱. حریقی ، پیمان ؛ طالع ، هوشنگ . گوشه های پنهان توطئه برای تجزیه مهاباد . لنگرود ، انتشارات سمرقند ، ۱۳۸۹ ، ص ۱۳۷ ؛ نیز : مک داول ، دیوید . تاریخ معاصر کرد . ترجمه : ابراهیم یونسی . تهران، انتشارات روزبهان ، چاپ سوم ، ۱۳۸۶ ، ص ۴۲۲؛ نیز : فیروزی ، حمیدرضا . جمهوری مهاباد . اراک ، نشر نوای دانش ، ۱۳۸۴ ، ص ۱۸۱ .

۲. گوشه های پنهان توطئه برای تجزیه مهاباد ، همان ، ص ۱۱۳ ؛ نیز : تاریخ معاصر کرد ، همان ، ص ۴۰۹ ؛ نیز : ایگلتون ، ویلیام . جمهوری ۱۹۴۶کردستان . ترجمه : سید محمد صمدی . مهاباد ، نشر سیدیان ، ۱۳۶۲ ، ص ۷۸ ؛ نیز : کینان ، درک . کردها و کردستان . ترجمه : ابراهیم یونسی . تهران ، انتشارات نگاه ، ۱۳۷۶ ، ص ۱۲۱ ؛ نیز : جمهوری مهاباد ، همان ، ص ۱۸۱ ؛ نیز : بلوریان ، غنی . ئاله کوک ( برگ سبز ) .( خاطرات غنی بلوریان ) . ترجمه : رضا خیری مطلق . تهران ، نشر رسا ، ۱۳۸۴ ، ص ۴۷ تا ۵۷ .

۳. دوره ی روزنامه کوردستان در سال  ۱۳۲۴ ؛ نیز : تاریک و رون گولبژیریک له شیعرکان هیمن . ، بی نا ، بی جا ، بی تا .

۴. گوشه های پنهان توطئه … ، همان ، ص ۱۱۷ ؛ نیز :  پشدری ، عبدالله . یادداشته کان عبدالله پشدری . ( دوره دوجلدی ) ، عراق  ، وزارت فرهنگ و اطلاع رسانی ، ۱۹۹۲، ص ۱۱۲ .

۵. یادداشته کان عبدالله پشدری ، همان ، ص ۱۱۴ ؛ نیز : امین ، نوشیروان مصطفی . حکومت کردستان و کرد در بازی سیاسی شوروی . ترجمه : اسماعیل بختیاری . سلیمانیه ، نشر ژین ،  ۲۰۰۵ ، ص ۱۷۶ .

۶.  حکومت کردستان و کرد در بازی سیاسی شوروی ، همان ، ص ۱۱۵ .

۷. روزنامه شهباز ، شماره ی ۱۲ ، دی ماه ۱۳۲۴ .

۸. گوشه های پنهان توطئه … ، همان ، ص ۱۲۱ ؛ نیز : جمهوری ۱۹۴۶کردستان ، همان ، ص ۱۰۳ ؛ نیز : حکومت کردستان و کرد در بازی سیاسی شوروی ، همان ، ص ۸۷ و ۸۸ ؛ نیز : جمهوری مهاباد ، همان ، ص ۱۸۵ ؛ نیز : کردها و کردستان ، همان ، ص ۱۲۲ و ۱۲۳ .

۹. کردها و کردستان ، همان ، ص ۱۲۳ .

۱۰ . صمدی ، سید محمد . نگاهی به تاریخ مهاباد . مهاباد ، انتشارات رهرو ،  چاپ اول ، ۱۳۷۷ ، ص ۱۲۰ ؛ نیز : هه ورامی ، ئه فراسیاو . رووداوکانی روژهه لاتی کوردستان له به لگه نامه ی سوفیه تیدا ( رویدادهای شرق کردستان ) . سلیمانیه ، نشر ژین ، ۲۰۰۷ .