خداداد دستور کیخسرو هورمزدی ،
بنیانگدار و سردبیر نخستین روزنامه زرتشتیان در ایران

اشاره :

دی ماه امسال همزمان با نودمین سال بنیانگذاری نخستین روزنامه‌ی زرتشتی در ایران است. این روزنامه که «همای» نام داشت، به دستیاری روان شاد خداداد دستور کیخسرو هورمزدی در کرمان چاپ می‌شد. «همای» نخستین روزنامه‌ی کرمان نیز به‌شمار می رود ؛ از این‌رو زرتشتیان کرمان را باید بانیان چاپ و نشر روزنامه در کرمان دانست.

آغاز روزنامه‌نگاری در ایران

 از زمانی که نخستین روزنامه‌ در ایران منتشر شد تا روزهای آغاز جنبش مشروطیت، آنچه در روزنامه‌ها نوشته و پراکنده می‌شد، خبرهایی درباره‌ی دربار شاهی و گزارش شکارهای شاه و دید و بازدیدهای او و بخشیدن فرنام‌ها (:لقب‌ها) به درباریان و خبرهای دست چندمی از جهان بود . چگونگی و کیفیت مطالب مطبوعات، از «کاغذ اخبار»(نخستین روزنامه‌ی ایرانی که میرزا صالح شیرازی چاپ می‌کرد) تا «وقایع‌ اتفاقیه» و «شرف» و «شرافت» و روزنامه های دیگر، این‌گونه بود. اگر اعتبار و ارزشی برای مطبوعات آن دوره بتوان شناخت ، به کار آگاهی رساننده ی روزنامه‌های فارسی‌زبان بیرون از کشور بازمی‌گردد. روزنامه‌هایی همانند «اختر» چاپ استانبول که آقامحمد طاهر تبریزی بانی آن بود؛ «قانون» روزنامه‌ی پُرآوازه و جنجالی ملکم خان ناظم‌الدوله که در لندن چاپ می‌شد؛ «ثریا» چاپ قاهره ، و «حبل‌المتین» چاپ کلکته. این روزنامه‌های آگاهی‌بخش، پنهانی و دور از چشم حکومتیان به ایران می‌رسید و به دست مردم داده می‌شد. اما با پاگرفتن مشروطیت، روزنامه‌های فراوان و اثرگذاری، یکی پس از دیگری، در تهران و شهرستان‌ها منتشر شدند و آزادانه به دست مردم رسیدند.

بنیانگذاری نخستین روزنامه‌ی زرتشتیان ایران

زرتشتیان  را  باید در فراهم کردن زمینه ی انتشار نخستین روزنامه‌ی کرمان پیشگام دانست . آنان با این کار ، راه برای انتشار روزنامه‌های پس از آن گشودند. بنیانگذار نخستین روزنامه‌ی کرمان (و نخستین روزنامه‌ای که زرتشتیان چاپ کردند) روان‌شاد خداداد دستور کیخسرو هورمزدی بود. او در نهم دی‌ماه ١٣٠١ خورشیدی  ،شماره‌ی نخست روزنامه‌ی «همای» را چاپ کرد و در آغاز آن، به روشنی ، نوشت: « مرام ما این است که هیچ‌وقت مطلبی را در زیر لفافه‌های مستور نخواهیم گفت. آزادانه می‌گوییم و آزادانه می‌نویسیم. » روزنامه‌ی «همای» تنها هفت شماره دوام آورد و تا به پایان به آنچه نوشته بود  ، وفادار ماند.

خداداد دستور کیخسرو هورمزدی زمانی که «همای » را منتشر می‌کرد، تنها نوزده سال داشت ؛ اما از ذهنی روشن و نگاهی تیزبین برخوردار بود. این را از نوشته‌های او، که پاره‌ای از آنها در مجله‌های سال‌های بعد زرتشتیان (همانند «هوخت») بازچاپ شده است، می‌توان دریافت. خداداد هورمزدی در خانواده‌ای دیندار زاده شده بود. پدر او دستور کیخسرو، فرزند دستور رستم، موبد بزرگ زرتشتیان کرمان بود. این خاستگاه خانوادگی، در بالندگی و پرورش ذهنی خداداد هورمزدی ، بی‌گمان ، اثرگذار بوده است.

نشانه ی روزنامه ی همای

نگاهی گذرا به نوشته‌ی آغازین «همای»

خداداد هورمزدی در شماره‌ی نخست «همای»، درباره‌ی آرمان خود از انتشار روزنامه‌اش چنین نوشته است: «نگارنده‌ی خاکسار، به فراخور افکار و وسعت اطلاعات خود، به نشر این مجله، که شامل مقالات علمی و اخلاقی و تاریخی و ادبی، و تا درجه‌ای سودمند برای افراد یک ملت قدیمی است، اقدام [کرد]؛ و به یاری خدای یکتا، به نگارش نخستین شماره‌ی این نامه‌ی مختصر، موفق [شد] و به مدد پروردگار بی‌آغاز و بی‌انجام و مساعدت برادران گرامی، قیام خواهد وزید؛ تا شاید فروغ دانش و بینش در کانون قلب‌های ملت رو به درخشندگی نهاده، پرتو نور گیتی‌فروزش عموم آزادگان این کشور با نام و فر را به راه تمدن، روان کند.»

تنها یک ماه پس از انتشار «همای» بود که زرتشتیان در تهران «نامه‌ی فره‌وهر» را به مدیریت خدارحم آبادیان منتشر کردند. از آن پس مجله‌های گوناگون زرتشتی، همانند «پشوتن»(١٣٢٧ خورشیدی)، «هوخت»(١٣٢٩)، «نامه‌ی مزدیسنان»(١٣٣٠)، «وهومن»(١٣٣١)، «پندار» ١٣٣١) و نمونه‌های دیگر، چاپ و پخش شدند. اما سرآغاز و پیشرو همه‌ی این روزنامه‌ها و مجله‌ها، «همای» بود. پس باید ارج آن را شناخت و یاد بنیان‌گذارش را گرامی داشت.

این نکته نیز یادکردنی است که شادروان دستور خداداد هورمزدی در سال ١٣١٨، در حالی‌که تنها ٣۶ سال داشت، چشم از جهان فروبست و به سرای سرود و روشنایی پیوست .  یادش پایدار.

پی نوشت ها :

۱. پرخیده ، بوذرجمهر . درآمدی بر تاریخ مطبوعات زرتشتی . در هفته‌نامه‌ی «امرداد»، شماره‌ی ١١١، رویه‌ی ۵ .

۲. جستار «مجله‌ی همای»، در « هوخت »، دوره‌ی بیستم ، شماره‌ی ٢، اردیبهشت ١٣۴٨، رویه ٢٣ .

۳. خواجه خباز ، حمیدرضا .« بررسی نقش و کارکرد مطبوعات زرتشتی ایران در همگرایی ملی ».( پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد ) ، دانشکده‌ علوم اجتماعی دانشگاه آزاد‌ ، تابستان ١٣٩٠.

برگرفته از : امرداد ، تارنمای خبری زرتشتیان