اشاره:

التهاب در قفقاز جنوبی و در نزدیکی‌های مرزهای بین‌المللی ارمنستان با ایران ادامه دارد. ماجراجویی دولت بادکوبه و اقدامات تنش‌زا برای اشغال بخش‌های هم‌مرز با ایران، به مرحلۀ خطرناکی رسیده است. درگیری روسیه در بحران اوکراین نیز موجب شده تا مسکو کمتر از گذشته در تحولات قفقاز مداخله کند. اگر ترکیه با پیامدهای زلزله در بخش بزرگی از این کشور دست‌ به ‌گریبان نبود، به نظر کارشناسان انگیزۀ بیشتری برای حمایت از سیاست‌های دولت بادکوبه داشت. در چنین شرایطی، تنها رژیم اسرائیل است که از تنش در قفقاز جنوبی بهره می‌برد. ایران علی‌رغم هشدار نسبت به هرگونه اقدام برای تغییر مرزهای بین‌المللی در منطقه، در هفته‌های اخیر در برابر اقدامات تنش‌زای دولت آقای علی‌اف، به‌ویژه توهین به مسئولان طراز اول کشور و نیز بازگرداندن شماری از دیپلمات‌های ایرانی، شکیبایی پیشه کرده است. نظر به اهمیت تحولات قفقاز، با آرتور وانتسیان، رئیس حزب میهن ارمنستان و از سیاست‌مداران شناخته‌شده این کشور گفت‌وگویی ترتیب دادیم که در ادامه می‌‌خوانید.

‌جناب آقای وانتسیان! اخباری که از ارمنستان می‌رسد، بسیار نگران‌کننده است. بسیاری از کارشناسان احتمال می‌دهند ممکن است در منطقۀ قفقاز جنگ جدیدی در راه باشد. هم‌زمان با این، نخست‌وزیر ارمنستان اعلام می‌کند که تجدید تنش صورت نخواهد گرفت و ارمنستان و جمهوری آذربایجان قرارداد صلح را امضا خواهند کرد. ارزیابی شما از این تحولات چیست؟ در روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان چه اتفاقاتی رخ می‌دهد؟

اوضاع در منطقۀ ما واقعا بسیار متشنج است. با استفاده از شرایطی که دنیا مشغول تحولات در اوکراین و خاورمیانه است، جمهوری آذربایجان و ترکیه سرمست‌شده از موفقیت‌های نظامی در جنگ ۴۴‌ روزۀ سال ۲۰۲۰، بر آن باورند که در‌حال ‌حاضر فرصت خوبی را برای تحقق رؤیای قدیمی خود یعنی اتصال زمینی به همدیگر دارند. آنکارا و باکو نقش‌آفرینی منفی مؤثری پیش گرفته‌اند: رژیم علی‌اف به تحریکات نظامی متوسل می‌شود که بعد از آن ترکیه به توجیه و پشتیبانی از جمهوری آذربایجان در مقابل روسیه، ایران و جوامع بین‌المللی می‌پردازد. متأسفانه این تاکتیک ترکیه و جمهوری آذربایجان هنوز کارآمد است و این دو کشور روزبه‌ روز جای پای خود را در قفقاز جنوبی مستحکم‌تر می‌کنند.

به جز این تأمین منافع، دولت باکو البته در تلاش است که ابتکارات و دستور کار خود را نیز پیش ببرد. این امر به نوبه اول به هدف پاک‌سازی آرتساخ و استان سونیک از ارامنه و اشغال بعدی این سرزمین‌ها است. مقامات جمهوری آذربایجان به‌ خوبی درک می‌کنند که تنها در این صورت رژیم و قدرت‌شان می‌تواند مؤثر و پایدار باشد. تا زمانی که ارمنستان تضعیف شده و در واقع تحت تأثیر شدید نفوذ خارجی ازجمله منافع ترکیه قرار گرفته است، جمهوری آذربایجان در تکاپوی این است که مسئلۀ آیندۀ امن و خودکفای خود را حل کند. در این راستا دولت باکو همۀ مشکلات و مسائل را با تهدید و توسل به زور از بین می‌برد. وضعیت به جایی رسیده است که حکومت باکو حتی بعد از هشدار‌های ایران هم عقب‌نشینی نمی‌کند. دربارۀ اظهارات پاشینیان مبنی بر غیرممکن‌بودن تنش و امضای قرارداد صلح، می‌توانم بگویم که من هیچ دلیلی برای چنین پیش‌بینی‌هایی در شرایط کنونی نمی‌بینم. این قرارداد به ‌اصطلاح صلح غیر از یک کاپیتولاسیون جدید که به ارمنستان تحمیل می‌شود، نیست. امیدوارم زمانی فرا برسد که ارمنستان واقعا بتواند وارد عصر صلح آبرومندانه شود؛ اما این صلح باید بر‌اساس احترام و توازن متقابل باشد.

‌مقامات ایرانی همواره طرفدار حل ‌و فصل مسائل موجود در منطقه از طریق مذاکرات بوده‌اند. افزون بر این تهران رسما بر غیرقابل قبول بودن تغییرات مرزها و ژئوپولیتیک کشورهای قفقاز جنوبی تأکید می‌کند. آیا این موضع‌گیری طرف ایرانی می‌تواند مبنایی برای پشت سر گذشتن مناقشه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان باشد؟

به اعتقاد عمیق من ایران با چنین اظهارات و رفتارهای مثبتی در تلاش است تا تمامیت ارضی ارمنستان را از خطر تهاجم باکو و آنکارا حفظ کند. ما ارزش بسیاری برای این مساعی کشور دوست و ‌برادر ایران قائل هستیم. برای ارمنستان این امر حقیقتا بسیار حائز اهمیت زیادی است؛ اما مشکل اینجاست که در قالب جمهوری آذربایجان و ترکیه نه‌ تنها با کشورهای متجاوز، بلکه با رژیم‌هایی که تحت نفوذ بیگانگان عمل می‌کنند، نیز سروکار داریم. علاوه‌ براین سیاست‌های باکو و آنکارا در قفقاز جنوبی نه ‌فقط ضد ارمنستان و آرتساخ، بلکه علیه ایران و روسیه هم هست. این درگیری جهانی ‌تر از آن است که در نگاه اول می‌توان تصور کرد. به همین دلیل است که جمهوری اسلامی ایران علاوه بر اظهارات و هشدار‌های مذکور، به‌ طور مستمر در مجاورت مرزهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان و نخجوان رزمایش‌های نظامی انجام ‌داده و قدرت‌نمایی نیز می‌کند.

به طور کلی ارمنستان و ایران امروز با تهدیدهای مشابهی مواجه هستند. کشور‌های ما تنها در صورتی می‌توانند به طور مؤثر در مقابل این چالش‌های ایستادگی کنند که به‌ ویژه در مسائل امنیتی همکاری‌های تنگاتنگ بیشتری داشته باشند. مطمئنم که اگر ارمنستان و ایران پیش‌تر به همکاری‌ها در حوزۀ امنیتی توجه بیشتری مبذول می‌داشتند و محیط اعتماد کامل در روابط دوجانبه ایجاد می‌کردند، امروزه در منطقه ما شاهد چنین وضعیت وخیمی نمی‌بودیم.

البته همکاری با روسیه که متحد ارمنستان است، نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. به نظر من محور تهران – ایروان – مسکو حتما باید جامۀ عملی بپوشد. فقط در این صورت رقبا و دشمنان مشترک ما درک خواهند کرد که قفقاز جنوبی مطمئنا تحت حفاظت است و جولانگاه تحرکات آنها نیست.

‌جناب آقای وانتسیان! شما چه چشم‌اندازی برای روابط ارمنستان و ایران می‌بینید؟ ارمنستان و ایران چه برنامه‌های همکاری جدیدی می‌توانند اجرا کنند؟

من معتقدم که ارمنستان و ایران در‌حال ‌حاضر فرصت‌های بی‌کرانی برای همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های گوناگون دارند. هزاران سال است که دو ملت ارمنی و ‌ایرانی ما در کنار هم زندگی کرده‌اند، با یکدیگر همسایگی و برادری داشته‌اند و دارند. این سنت و پیشینه همزیستی و‌ دوستی بی‌نظیر باید ادامۀ ناگسستنی پیدا کند.

همان‌طور‌که قبلا اشاره کردم، ارمنستان و ایران با چالش‌های مشترکی روبه‌رو هستند. من مطمئنم که همکاری بین کشورهای ما باید در درجۀ اول برای غلبه بر این چالش‌ها و ایجاد آینده‌ای مرفه و امن برای هر دو کشور و منطقه باشد. مشخص است که در سال ۲۰۲۰، رژیم باکو از گروهک‌های مختلف تکفیری و تروریستی کمک گرفته و از نیروهای آنها در جنگ با آرتساخ استفاده کرده است. تروریسم تهدیدی برای کل جهان، ازجمله ایران و اکنون نیز برای ارمنستان، است. فکر می‌کنم مبارزه با تروریسم می‌تواند یکی از زمینه‌های مهم همکاری برای کشورهای ما باشد. همچنین همکاری نظامی دو کشور نیز باید در حد امکان تقویت و تعمیق شود. اجرای برنامه‌های آموزش نظامی متقابل و رزمایش‌های مشترک می‌تواند شروع خوبی برای این امر باشد.

در حیطۀ اقتصادی و‌ تجاری ایجاد و فعال‌سازی منطقۀ آزاد اقتصادی در مرز ارمنستان و ایران نیز مسیر خوبی برای همکاری است. استان سیونیک ارمنستان پتانسیل بالایی برای تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های مهم اقتصادی و ارتباطی منطقه دارد. به اعتقاد عمیق من، سرمایه‌گذاری ایرانیان در سیونیک و ایجاد سرمایه‌گذاری مشترک نه‌ تنها یک جهت امیدوارکننده است؛ بلکه مشکلات بسیار مهم ژئوپلیتیکی و امنیتی را نیز حل ‌و فصل می‌کند. هیچ شک و‌ تردیدی ندارم که فعال‌ کردن و توسعۀ همکاری‌های میان ارمنستان و ایران در سیونیک یک عامل بازدارندۀ جدی برای همۀ آنهایی خواهد بود که بر پایۀ اصول ماجراجویی و حتی توسعه ‌طلبی در منطقه هدایت می‌شوند، نه بر ‌اساس صلح و‌ مسالمت.

برگرفته از : روزنامۀ شرق، ۲۱ فروردین ۱۴۰۲ (با ویرایش)