نوشتۀ : احسان هوشمند

اگرچه آمار دقیقی از میزان و تعداد مهاجران افغانستانی در دسترس نیست، اما برخی برآوردها نشانگر حضور بیش از پنج میلیون نفر از شهروندان مهاجر افغانستانی در ایران است. بخشی از این مهاجران از دهه‌های پیش به همراه خانواده‌های خود در ایران مستقر شده‌اند و گروه درخور توجهی نیز به صورت موقت، و در دوره‌های چند‌ماهه یا چند‌ساله میان ایران و افغانستان در حال رفت ‌و آمد هستند. بسیاری از مهاجران افغانستانی در دهۀ اخیر موفق به ثبت‌نام فرزندان‌شان در مدارس دولتی شده‌اند؛ به شکلی که امروزه حدود ۶۰۰ هزار نفر از دانش‌آموزان افغانستانی در دوره‌های مختلف آموزش عمومی در ایران تحصیل می‌کنند. صدها هزار نفر از نیروی کار افغانستانی نیز در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور و در بسیاری از استان‌ها و شهرستان‌های کشور به ‌ویژه بخش‌های شمال شرقی، شرق، جنوب و مرکز کشور اشتغال دارند.

۱. پیوندهای عمیق تاریخی، زبانی و فرهنگی میان ایران و افغانستان موجب شده تا بسیاری از شهروندان مهاجر افغانستانی ایران را برای زندگی در مهاجرت انتخاب کنند. ایران نیز برای عبور و مرور این شهروندان در مرزهای طولانی دو کشور مقررات سخت‌گیرانه و موانعی جدی ایجاد یا مستقر نکرده است. به سخن دیگر، برخلاف سیاست مهاجرتی در بسیاری از کشورهای جهان که مثلا سرمایۀ نقدی درخور توجه یا سواد و تخصص یا شاخص‌های فرهنگی، مذهبی و سیاسی و دیگر شاخص‌ها را ملاک انتخاب و گزینش مهاجر به درون کشورشان تعریف کرده‌اند، در ایران هیچ سیاست روشن مهاجرتی وجود ندارد و هر شهروند افغانستانی با هر سرمایه‌ای یا بدون هیچ سرمایه‌ای، با هر میزان از سواد یا بی‌سوادی مطلق، در هر گروه سنی و در هر زمانی که اراده کند می‌تواند از طریق مجاری رسمی یا غیررسمی به ایران مهاجرت کند؛ یعنی دولت ایران به دلایل مختلف خود را از سیاست گزینش مهاجر محروم کرده و سهل‌انگارانه با مهاجران افغانستانی برخورد می‌کند.

۲. اگر سیاست کشور مبتنی بر سهل‌انگاری در ورود مهاجران خارجی به‌ویژه مهاجران افغانستانی است، عقل و منطق حکمرانی ایجاب می‌کند که برای زندگی روزمره و فعالیت‌های عادی این مهاجران نیز ظرفیت‌های لازم تعریف و تدارکات لازم از قبل اندیشیده شود؛ مانند ادامۀ تحصیل، مناسبات پولی یا روابط کاری‌. در برخی موارد خدمات قابل قبولی در کشور ارائه می‌شود؛ مانند ثبت‌نام در مدارس دولتی و تحصیل رایگان. با این ‌حال، در برخی موارد شوربختانه نتیجۀ مثبت سیاست قبلی تحت تأثیر بی‌توجهی قرار می‌گیرد. مثلا اگر یک دیپلم افغانستانی که تمام دورۀ تحصیل خود را در ایران گذرانده است، بخواهد از طریق کنکور سراسری وارد دانشگاه شود، در صورت قبولی باید به افغانستان بازگردد و با پاسپورت آن کشور در دانشگاه ایران ثبت‌نام کند، حتی اگر رتبۀ تک‌رقمی کنکور را هم کسب کرده باشد! همین سیاست موجب شده تا بسیاری از شهروندان مهاجر افغانستانی عطای ادامۀ تحصیل در ایران را به لقایش ببخشند! این تعارض و تعارض‌های مشابه در سیاست‌های جاری و مقررات فعلی، اثر منفی عمیقی در افکار عمومی مهاجران به ویژه مهاجران داوطلب تحصیل در ایران ایجاد کرده است. در نمونه ای دیگر، بسیاری از مؤسسات حقیقی و حقوقی مانند شهرداری‌ها، با وجود محدودیت‌های قانونی، برای کارهای خدماتی از مهاجران افغانستانی استفاده می‌کنند، اما در بخش حقوق انسانی منطبق با قانون کار در کشور، توجهی جدی به حقوق این دسته از مهاجران نمی‌شود.

۳. با وجود انجام سرشماری و آمایش مهاجران افغانستانی در کشور و حضور صدها هزار نفر از مهاجران برای تکمیل مشخصات فردی خود، متأسفانه در ماه‌های گذشته مهاجران افغانستانی با مشکلات دیگری دست ‌به ‌گریبان شده‌اند. از جمله موارد به نظر ساده اما پردردسر و ناامیدکننده می‌توان به خرید نان با کارت بانکی یا استفاده از مترو با کارت بانکی اشاره کرد. این در حالی است که مدتی است صدور کارت بانکی برای مهاجران افغانستانی متوقف شده و با وجود امید ایجادشده در میان مهاجران محترم افغانستانی، هیچ تسهیلاتی برای دریافت کارت بانکی برای کسانی که در طرح آمایش شرکت کرده‌اند و دیگر مهاجران افغانستانی تا امروز تعریف نشده است. از آنجایی که در چند ماه گذشته هم نانوایی‌های کشور موظف به فروش نان به وسیلۀ کارت بانکی برای همۀ خریداران از جمله شهروندان افغانستانی شده‌اند، بسیاری از این گروه قادر به تهیۀ کارت بانکی نیستند و در نتیجه، برای خرید یکی از ضرورتی‌ترین اقلام زندگی روزمره یعنی نان که قوت اصلی روزمره است، با مشکل، سختی و دشواری دست ‌به‌ گریبان شده‌اند. استفاده از برخی خدمات عمومی دیگر با همین محدودیت روبه‌رو است.

۴. مشخص نیست، چرا مسئولان ذی‌ربط در وزارت امور خارجه و وزارت کشور در‌این ‌باره اقدام فوری مشهودی در پیش نگرفته‌اند. اگر مسئولان ذی‌ربط از حضور این تعداد روزافزون مهاجران در کشور ناراضی هستند، سیاست مهاجرتی کشور را تعریف کرده و راه تردد بیشتر مهاجران مسدود شود و اگر چنین سیاستی در دستور کار نیست، این همه محدودیت برای زندگی روزمرۀ این مهاجران که به صورت عمومی جزء اقشار کم‌درآمد و محروم هستند، چه معنایی دارد؟ امید است هر‌چه زودتر برای رفع محدودیت‌ها و مشکلات بانکی مهاجران افغانستانی تدابیری اندیشیده شود. این موضوع ابعاد و پیامدهای حقوقی و آسیب‌شناسانۀ مهم دیگری از ‌جمله شفاف‌شدن روابط کاری و مالی با مهاجران افغانستانی دارد که در این یادداشت به آن پرداخته نشد. ضروری است کارت بانکی تحت مقررات دقیق و خاصی حتی برای دیگر مهاجران افغانستانی که کارت آمایش دریافت نکرده‌اند، صادر شود ، چرا که این کار از ابعاد مختلفی، رفع مشکل مهاجران و تقویت توان ملی در مدیریت این مهاجران را در پی خواهد داشت.

برگرفته از : روزنامۀ شرق، ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ (با ویرایش)