‌حضور هزاران نفر از شهروندان کشورهای مختلف در میان نیروهای داعش موجب شده است که حتی پس از شکست این جریان، همچنان پیامدهای تشکیل و فعالیت داعش در منطقه باعث بروز نگرانی‌هایی در سطح بین‌المللی شود. یکی از این نگرانی‌ها سرنوشت خانواده و فرزندان اعضای داعش است. بخش درخورتوجهی از خانواده‌ها و فرزندان اعضای داعش و دیگر گروه‌های تکفیری در اردوگاه‌های کوچک و بزرگی زندگی می‌کنند که در سوریه هستند. یکی از این اردوگاه‌ها، اردوگاه الهول است. الهول به معنای باتلاق و نام شهری در استان حسکۀ سوریه است. اردوگاه الهول بزرگ‌ترین اردوگاه عناصر داعش در عراق و سوریه محسوب می‌شود که تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) وابسته به آمریکا قرار دارد و دولت سوریه نظارتی بر این اردوگاه ندارد. اردوگاه الهول در ۱۵ کیلومتری مرز عراق قرار دارد. در اردوگاه چادری الهول بیش از ۶۰ هزار نفر زندگی می‌کنند. برخی منابع شمار آوارگان مستقر در این اردوگاه را در حدود ۷۰ هزار نفر و حتی بیشتر اعلام کرده‌اند. بنا بر گزارش‌های بین‌المللی، حدود ۸۰ درصد از جمعیت اردوگاه الهول را زنان با فرزندان، زنان تنها یا فرزندان یتیم و بی‌سرپرست تشکیل می‌دهند. برخی گزارش‌های خبری از حضور هزاران کودک زیر ۱۲ سال در اردوگاه الهول خبر می‌دهند. برخی گزارش‌ها شمار کودکان اردوگاه را ۲۷ هزار نفر اعلام کرده‌اند. بر اساس گزارش‌های موجود در اردوگاه الهول شهروندانی با تابعیت بیش از ۵۷ کشور جهان زندگی می‌کنند. اکثریت باشندگان این اردوگاه، عراقی، سپس سوریه‌ای و کمتر از ۲۰ درصد نیز از بیش از ۵۰ کشور جهان هستند. به جز عراقی‌های مستقر در این اردوگاه شهروندانی از کشورهای آمریکا، کانادا، فرانسه، بلژیک، انگلستان، هلند، آلمان، سوئد، فنلاند، پاکستان، ازبکستان، افغانستان و دیگر کشورها نیز در میان افراد ساکن در این اردوگاه گزارش شده‌اند. در سه سال گذشته، سرنوشت زنان و کودکان مستقر در اردوگاه الهول موضوع بحث‌های زیادی در سطح بین‌المللی بوده است. دولت عراق در چند نوبت پذیرای بازگشت چند‌‌صد نفر از این افراد به داخل عراق بوده است هرچند اینک هزاران نفر از شهروندان عراقی همچنان منتظر تعیین تکلیف خود هستند. برخی کشورهای اروپایی همچون آلمان نیز برای تعداد محدودی از اتباع آلمانی مجوز بازگشت فراهم کرده‌اند. ازبکستان نیز در سال گذشته ده‌ها نفر از زنان و کودکان شهروند ازبکستان را از اردوگاه‌هایی مانند الهول بازگرداند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز در سال گذشته از همۀ کشورهایی که اتباع آنها در کمپ‌هایی مانند الهول و روژ به سر می‌برند، خواسته است اتباع خود را از سوریه خارج کنند. همین موضوع موجب شده تا رسانه‌های خبری دربارۀ این اردوگاه و دیگر اردوگاه‌های مشابه گزارش‌هایی را تولید و منتشر کنند. تحلیلگران، مقاومت کشورها در برابر بازگشت این زنان و کودکان به کشورهای شان را ناشی از نگرانی‌های امنیتی ارزیابی کرده‌اند. برخی از کارشناسان سازمان ملل متحد خواهان آن هستند که با این افراد به‌ویژه کودکان مانند قربانی برخورد شود. این دسته از کارشناسان حمایت از این کودکان و تلاش برای بازگرداندن آنها به درون جامعه و توجه به آموزش و دیگر نیازهای این کودکان را ضروری دانسته‌اند.

گزارش‌های موجود از اردوگاه‌ها نشان می‌دهد، درون اردوگاه‌ها به‌ویژه اردوگاه بزرگ الهول به فضایی برای تبلیغ عقاید افراطی بدل شده و در صورت بی‌توجهی به این گروه بزرگ از کودکان، در آینده، شاهد پیوستن این کودکان به گروه‌های افراطی مانند داعش خواهیم بود. بنا بر برخی گزارش‌ها در اردوگاه‌های خانواده‌های داعش و دیگر گروه‌های افراطی در سوریه ده‌ها نفر از شهروندان ایرانی نیز حضور دارند. لازم به ذکر است که در دهۀ گذشته، گروهی از شهروندان ایرانی به گروه‌های افراطی در افغانستان و سپس سوریه و عراق پیوستند. بخشی از تکفیری‌های ایرانی به همراه خانواده خود به این مناطق کوچ کردند و گروهی نیز در این مناطق ازدواج کردند. تعدادی از زنان و فرزندان این شهروندان ایران اینک در اردوگاه‌هایی چون الهول مستقر هستند. تاکنون هیچ گزارش رسمی دربارۀ حضور نمایندگانی از سازمان‌های مسئول ایرانی برای بررسی وضعیت این زنان و کودکان منتشر نشده است. همچنین تاکنون آماری از تعداد شهروندان ایرانی در این اردوگاه‌ها منتشر نشده است. برخی گزارشگران رسانه‌ای با تعدادی از شهروندان ایرانی مستقر در این اردوگاه‌ها مصاحبه کرده‌اند. در یکی از گزارش‌های جهت‌دار تولیدشده دراین‌باره به نام «زنان ایرانی داعش» گزارشگر یکی از شبکه‌های کردی عراقی روایت خود در‌این‌باره را به‌صورت تصویری منتشر کرده است. هرچند رسانه‌های کشور، به‌ویژه صدا و سیمای ملی، تاکنون در این مورد گزارش یا مستندی را تولید نکرده است.

بلاتکلیفی این تعداد از زنان و کودکان ایرانی که به هر دلیلی عازم سوریه و عراق شده یا اینکه به واسطۀ حضور والدین‌شان رهسپار آن مناطق شده‌اند، موجب بروز نگرانی‌هایی در‌ این ‌باره شده است. بازگرداندن برنامه‌ ریزی ‌شده و همراه با آموزش و حمایت‌های فرهنگی و اقتصادی می‌تواند سرنوشت متفاوتی برای این دسته از شهروندان کشور رقم بزند. تجربۀ کشور در بازگرداندن شماری از ایرانیان که به دلایلی به عراق رفته یا با گروه‌های سیاسی و مسلح همکاری کرده بودند، می‌تواند دربارۀ این گروه از ایرانیان به کار گرفته شود. بخش عمده‌ای از شهروندان ایرانی مستقر در اردوگاه‌هایی مانند الهول از شهروندان استان‌های مرزی هستند که درجاتی از فقر یا مسائل توسعه‌ای را تجربه کرده‌اند. بازگرداندن این افراد با رأفت و مهربانی همراه با تدبیر و برنامه‌ریزی کارشناسی‌شده، می‌تواند به تغییر سرنوشت این دسته از هم‌وطنان منجر شود. نقش سازمان‌های حمایتی و همراهی معتمدین محلی در ‌این ‌باره بسیار اثرگذار است. بررسی عمیق و چندجانبۀ علل گرایش و پیوستن شماری محدود از شهروندان کشور به گروه‌های افراطی و تکفیری، تلاش برای رفع زمینه‌های موضوع از دیگر اقداماتی است که در ‌این ‌باره باید بدان توجه کارشناسی و جدی داشت.

برگرفته از : روزنامۀ شرق، شمارۀ ۴۲۳۶ ، یکشنبه ۱۵ اسفند ۱۴۰۰ ( با ویرایش )