۱. میزان مشارکت جمعیت واجد رای در چهار دهۀ پس از انقلاب اسلامی همواره توسط مسئولان کشور به یکی از شاخص های مشروعیت و مقبولیت نظام سیاسی ترجمه شده است و در فرهنگ سیاسی کشور، میزان مشارکت در انتخابات همواره اهمیت بنیادین و قابل توجهی یافته است. این اهمیت به افکار عمومی و حوزۀ عمومی نیز منتقل شده و بر این اساس، مشارکت مردم در انتخابات به شاخصی در میزان رضایت یا عدم رضایت بدل شده است، به همین دلیل است که مسئولان کشور همواره بر اهمیت میزان مشارکت مردم در انتخابات تاکید کرده اند و به این ترتیب، میزان مشارکت به متغیری بااهمیت و کلیدی در داخل و حتی خارج از کشور و در عرصۀ بین المللی برای دریافت درکی از مطالبات و درخواست ها و فراتر از آن، مقبولیت نظام بدل شده است- به گونه ای که مسئولان ارشد کشور معمولا با اشاره به میزان مشارکت مردم در انتخابات، آرای مردم را رای به نظام، تفسیر و فارغ از نتیجۀ انتخابات، میزان مشارکت در انتخابات را رفراندومی برای نظام تفسیر می کنند.

۲. بر مبنای آمارهای منتشرشده، در نخستین انتخابات جمهوری اسلامی در ۱۰ و ۱۱ فروردین ۱۳۵۸، یعنی رفراندوم جمهوری اسلامی، بیش از ۹۸ درصد از واجدان شرایط رای شرکت کردند که این رقم بالاترین رکورد شرکت در انتخابات در تاریخ جمهوری اسلامی است. این میزان مشارکت، نخستین مبنای مشروعیت بخشی نظام سیاسی تازه تاسیس یعنی جمهوری اسلامی ایران قلمداد شده است. در ۱۲ آذرماه ۱۳۵۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی به رای گذاشته شد و بیش از ۷۵ درصد از واجدان رای در این انتخابات شرکت کردند. این شاخص نیز مشروعیت بخش قانونی نظام تلقی شده است.

۳. پس از آن اگرچه در کشور در زمان های مختلف انتخابات های متنوعی چون انتخابات مجلس خبرگان رهبری، شورای های اسلامی شهر و روستا، مجلس شورای اسلامی و ریاست جمهوری برگزار می شود، اما میزان مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری بیش از سایر رای گیری ها مورد توجه و حساسیت قرار داشته و اهمیت آن در نظر افکار عمومی و نظام سیاسی بازخورد داشته است. پس از آن انتخابات مجلس شورای اسلامی است که اهمیت قابل توجهی پیدا کرده، به گونه ای که موازنه سیاسی نیروهای سیاسی کشور در خلال این دو انتخابات خود را نمایان می کند.

۴. آمارهای موجود نشان می دهد، انتخابات ریاست جمهوری دور ششم در ۲۱ خرداد ۱۳۷۲ با ۵۰.۶۶ درصد مشارکت کمترین میزان مشارکت در میان ۱۲ دوره برگزاری انتخابات ریاست جمهوری را دارد. در میان انتخابات های مجلس شورای اسلامی نیز بالاترین میزان مشارکت به انتخابات مجلس ششم در ۲۹ بهمن ۱۳۷۸ بازمی گردد که با رکورد بی سابقه ای، بیش از ۶۷ درصد واجدان رای در انتخابات مشارکت کردند. این انتخابات منجر به تشکیل مجلسی با اکثریت اصلاح طلب شد. کمترین میزان مشارکت در انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز در انتخابات مجلس یازدهم رقم خورد که تنها ۴۲.۵۷ درصد واجدان مشارکت در انتخابات مجلس شورای اسلامی در کل کشور مشارکت کردند؛ یعنی بیش از ۵۷ درصد از واجدان رای در انتخابات مجلس یازدهم با صندوق رای قهر کردند. در تهران میزان مشارکت ۲۶.۴۲ درصد بود که میزان مشارکت بسیار پایین و معنادار و هشداردهنده ای محسوب می شود. در استان هایی چون البرز، اصفهان، کردستان و مرکزی نیز نرخ مشارکت در انتخابات مجلس یازدهم بسیار پایین بود.

۵. با وجود تاکید دائمی مسئولان سیاسی کشور به اهمیت میزان مشارکت مردم و لزوم حضور گستردۀ مردم در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و سایر انتخابات های کشور تاکنون کمتر نهادهای مسئول نسبت به آسیب شناسی و نیز چرایی عدم مشارکت آن دسته از شهروندان که در انتخابات شرکت نمی کنند، اقدام کرده اند.

 امروزه بخشی از بودجۀ کشور به نهادهای پژوهشی وابسته به شورای نگهبان، وزارت کشور، مجمع تشخیص مصلحت و ریاست جمهوری، دستگاه های امنیتی و انتظامی، مرکز پژوهش های مجلس و نیز سایر مراکز پژوهشی و دانشگاهی کشور اختصاص می یابد. این نهادهای علمی و پژوهشی تاسیس شده اند تا با انجام مطالعات و بررسی های راهبردی و بااهمیت، مسئولان کشور و آحاد جامعه را از شرایط کشور آگاه کنند، به آسیب شناسی روندهای موجود بپردازند و ابعاد گوناگون پدیده های مبتلابه جامعه را از زوایای مختلف مورد توجه و تامل و بررسی قرار دهند. متاسفانه با وجود تاکید دائمی نسبت به اهمیت میزان مشارکت در انتخابات، از فردای برگزاری انتخابات بررسی های و تحلیل های علمی و کارشناسی شده دربارۀ چرایی افزایش یا کاهش حضور در انتخابات در جای جای کشور به فراموشی سپرده می شود و در نتیجه، مسئولان کشور فراخور رویکردهای خود به تفسیر این وضعیت، فارغ از نسبت تفسیرشان با واقعیات میدانی، می پردازند. اگر هم بررسی و تحلیلی صورت می گیرد، تنها از مجرای رسانه ای جمعی داخل یا خارج از کشور است که این مهم مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

۶. کاهش مشارکت در انتخابات دور یازدهم مجلس شورای اسلامی زنگ هشدار(بیدار)باشی برای مسئولان کشور بود که به خوبی بررسی و تفسیر و تحلیل نشد: مطالعات متعدد و متنوعی دربارۀ ریشه ها و زمینه ها و ابعاد و پیامدهای آن صورت نگرفت، فرایند انتخابات آسیب شناسی نشد یا اگر مطالعاتی صورت گرفت، نتایج آن در اختیار افکار عمومی قرار نگرفت و جناح اصولگرا بی توجه به پیامدهای این کاهش و ریزش میزان مشارکت آرا، تسلط بر کرسی های مجلس را آرامش بخش تلقی کرده و اینک چشم به کرسی ریاست جمهوری دوخته است، بی آنکه از امکانات موجود در دسترس مانند مرکز پژوهش های مجلس و شورای نگهبان و سایر مراکز مطالعاتی استفاده کند و با دوراندیشی و مآل اندیشی و مسئولیت شناسی نسبت به چرایی کاهش آرای مشارکت در انتخابات مجلس و آسیب شناسی فرایندهای انتخاباتی منجر به کاهش مشارکت، بررسی های لازم را انجام دهد و برای رفع موانع حضور مردم در انتخابات بعدی تمهیدات لازم را بیندیشد. گویی عدم مشارکت اکثریت ایرانیان در انتخابات مجلس یازدهم فاقد معنا بود و یعنی از این کاهش و ریزش مشارکت، معنازدایی شد! آیا کاهش مشارکت مردم در انتخابات مجلس برای مسئولان امر حاوی پیامی خاص تلقی شد؟

۷. کمتر از ۱۲ روز تا برگزاری انتخابات سیزدهم ریاست جمهوری باقی است. حضور پررنگ نامزدهای جریان اصولگرا فرصتی است تا در انتخابات پیش روی، این جریان سیاسی در میان جامعۀ ایران، نه از طریق نظرسنجی های مورد مناقشه یا تردید این و آن، بلکه از طریق مراجعه به آرای عمومی ایرانیان وزن کشی شود. میزان مشارکت در انتخابات مجلس یازدهم نشانه ها و سخن های فراوانی با خود داشت که خوانده نشد یا دیده نشد؛ یا اگر دیده شد مورد تامل قرار نگرفت! در انتخابات ریاست جمهوری رای به نامزدهای مختلف اصولگرایان در یک کفۀ ترازو، و سایر آرا و نیز شمار کسانی که در انتخابات شرکت نکرده اند در کفۀ دیگر ترازو ملاکی دقیق و بی حرف و حدیث برای وزن کشی سیاسی اصولگرایان و از آن مهم تر، ارزیابی جامعۀ ایران از سیاست های انتخاباتی در پیش گرفته شده توسط این جریان است !

سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری صفحۀ دیگری از حیات سیاسی پیش روی ایران را ورق خواهد زد، بی آنکه متولیان امر از تجربۀ انتخابات مجلس یازدهم درس لازم را فراگرفته باشند.

برگرفته از : روزنامۀ شرق، شمارۀ ۴۰۲۰، سه‌شنبه ۱۸ خرداد ۱۴۰۰.