درآمد

پزشکی سوزنی یا طب سوزنی یکی از شاخه‌های پزشکی سنتی چین است که گفته می‌شود برای درمان بیماری‌ها و ایجاد تعادل در بدن به کار می‌رود. بر طبق این روش باستانی چینی ، سلامتی و سرخوشی انسان به جریان یافتن نیروی حیاتی، که به آن «چی » (chi) می‌گویند، در مسیرها و یا گذرگاه هایی در بدن انسان بستگی دارد. اگر ادامه ی این جریان اختلال یابد و یا راه آن بسته شود، بیماری‌ها ایجاد می‌شوند. در این شیوه ی درمانی ، برای درمان بیماری ها سوزن های باریکی در نقاط مهم این گذرگاه در بدن فرو می کنند، تا انسداد و اختلال برطرف شود و به جریان یافتن این نیروی حیاتی کمک کند.

چینی‌ها از دوران باستان از پزشکی سوزنی استفاده می کرده اند و باستان شناسان سوزن های سنگی ظریفی را پیدا کرده اند که برای سوزن زدن به کار می رفته است. باستان شناسان فکر می‌کنند، که چینی ها اعتقاد داشتند که تمام بیماری ها توسط شیاطین در بدن ایجاد می‌شوند و از چنین ابزارهایی برای بیرون راندن و یا کشتن شیاطین استفاده می کرده‌اند.

اولین توضیح مفصل در باره ی پزشکی سوزنی در کتاب «پزشکی داخلی کلاسیک امپراتور زرد» آمده است که مربوط به قرن دوم پیش از میلاد است و در آن از انواع سوزن های فلزی، راه ها و یا گذرگاه های انرژی در بدن و نقاط ویژه بر روی آنها، و انواع روش های فروکردن سوزن  و درمان بیماری ها را شرح داده است.  البته در طی قرن های بعدی مکتب های مختلفی در پزشکی سوزنی پیدا شده و تفسیرهای گوناگونی از جریان چی در بدن و تعداد گذرگاه ها ارائه شده است. مثلا مفاهیم «یین» و «یانگ» (yin  and  yang)  را وارد آن کرده اند. در فلسفه ی چینی  یین و یانگ  دو نیروی متضاد در جهان هستند و هر اندام از تعامل و ترکیب این دو نیروی متضاد به حیات خود ادامه می دهد؛ از تعادل یین و یانگ در بدن سلامتی حاصل می شود، اما وقتی تعادل یین و یانگ از میان رفت، بیماری ها ایجاد می شوند.

نمودار پزشکی سوزنی ، برجای مانده از دوران فرمانروایی دودمان مینگ در چین

امروزه مکتب‌های گوناگونی در پزشکی سوزنی وجود دارد که در هرکدام از آنها تعداد راه ها و یا گذرگاه ها و تعداد یین و یانگ متفاوت است. به طور خلاصه اصول بنیادین پزشکی سوزنی از این قرار است :

هر اندام اصلی به یک راه یا گذرگاه مربوط می شود که میسری درونی و بیرونی دارند. مسیرهای درونی در عمق بدن و مسیرهای بیرونی در سطح بدن قرار دارند و با فروکردن سوزن می توان به آنها رسید. در طی این گذرگاه ها صدها نقطه هست که می توان به آنها سوزن زد و جریان «چی» را متعادل ساخت. سوزن ها را بین ١ تا ١٠ سانتیمتر در بدن فرو می کنند و  در محل می چرخانند. این سوزن ها را می توان به مدت چند ثانیه و یا تا چندین ساعت در محل گذاشت تا بماند.

باید در نظر داشت که پزشکی سوزنی در زمانی ایجاد شد که سطح دانش پزشکی بشر بسیار ناقص بود. پزشکان سراسر جهان هنوز از وجود گردش خون، وجود میکروب‌ها و سلول های بدن آگاهی نداشتند. هنوز دانش کالبدشکافی ایجاد نشده بود و پزشکان شناخت دقیقی از ساختمان بدن نداشتند، مثلا نمی‌دانستند که مغز مرکز تفکر است و نه قلب ، و سیاهرگ‌ها خون را به قلب و سرخرگ‌ها خون را از قلب بیرون می‌رانند. چینی‌ها یک مدل ابتدایی از ساختمان بدن درست کرده بودند که بر پایه ی جهان بینی‌شان قرار داشت. مثلآ معتقد بودند که بدن انسان ٣۶۵ قسمت مشخص دارد، چون سال ٣۶۵ روز بود. یا دوازده راه یا گذرگاه در بدن وجود دارد، چون در چین ١٢ رود بزرگ وجود داشت.

اولین گزارش از پزشکی سوزنی را یک پزشک کمپانی هند شرقی به نام ویلهلم تن راین   (Wilhelm Rhyne) در سال ١٩۶٣ به زبان لاتین در اروپا منتشر کرد. چند سال پس از آن انگلبرت کمفر (Englglegert Kaempfer)  در مورد رواج پزشکی سوزنی در ژاپن گزارش داد. به تدریج در اوایل قرن نوزدهم تب پزشکی سوزنی به آمریکا هم رسید و در آنجا هم پزشکان کوشیدند پزشکی سوزنی را با مفاهیم علمی و دانش روز تفسیر کنند، اما هیچ موفقیتی نداشتند و آن را رها کردند.  با رواج پزشکی نوین در چین، پزشکی سوزنی به تدریج در چین هم از رونق افتاد ، به طوری که در قرن نوزدهم امپراتور چین آن را از برنامه ی درسی موسسه ی پزشکی سلطنتی حذف کرد.

با آغاز قرن بیستم ، پزشکی سوزنی هم در غرب و هم در شرق متروک شده بود و می رفت تا به فراموشی سپرده شود. اما با انقلاب کمونیستی در چین و به قدرت رسیدن مائوتسه دون در سال ١٩۴٩، پزشکی سنتی چین و پزشکی سوزنی دوباره احیاء شد. مائوتسه دون ، رهبر کمونیست چین در جریان مبارزه و کسب قدرت به علت کمبود پزشک و دارو در چین برای حل مشکلات بهداشتی و درمانی چینی ها دست به ایجاد تشکل «پزشکان پابرهنه» زد. اینها روستاییان و کسانی بودند که در طی یک دورهٔ آموزشی کوتاه مدت پزشکی سنتی چینی را، از جمله پزشکی سوزنی، فرا گرفته و به کار می‌بردند. مائوتسه دون علاوه بر این که می خواست کمبود پزشک را در روستاها و شهرهای چین تامین کند، می خواست یک دانش پزشکی چینی برای چینیان ایجاد کند، همان طور که هیتلر می خواست برای آلمانها دانش پزشکی آریایی ایجاد کند. او یک انگیزه ی سیاسی داشت و می خواست حس غرور ملی را در چینیان تقویت کند. مائو که نمی توانست برای چند صد میلیون چینی فقط با سی تا چهل هزار پزشک واقعی خدمات پزشکی ارایه کند، با اعلام این که پزشکی طب سوزنی معتبر است ، به ناگهان از نظر خدمات پزشکی خودکفا شد، یا در ظاهر خودکفا شد.

پس از سفر تاریخی نیکسون به چین و گزارش جیمز رستون (James Reston) ،  خبرنگار همراه نیکسون،  و گزارش درمان آپاندیسیت او توسط سوزنگران چینی  شهرت دوباره یافت. به دنبال گزارش رستون گروهی از پزشکان آمریکایی به چین رفتند تا این روش درمانی را یاد بگیرند.  در طی سال های بعد ، آزمایش ها و پژوهش های بسیاری انجام شد تا نتایج چینی ها تکرار کنند، که با موفقیت همراه نبود. بررسی و پژوهش های بیشتر نشان داد که در بسیاری از جراحی هایی که با پزشکی سوزنی انجام شده بود ، از داروهای ضددرد، بی حس کننده های موضعی و روش های مهار درد استفاده شده بود. پژوهشگران و پزشکان آمریکایی که به نیرن گها و دسیسه های حزب کمونیست چین آشنا نبودند، فیلم های تبلیغاتی دولت چین را در مورد پزشکی سوزنی باور کرده بودند، اما به تدریج با پژوهش های بیشتر اعتمادشان را نسبت به تحقیقات چینی ها از دست دادند و دریافتند که استفاده از پزشکی سوزنی برای بی هوشی و یا بی حسی باید با تردید و شک بنگرند. آن شور و هیجانی که پزشکی سوزنی پس از سفر نیکسون به چین در جامعه ی پزشکی غرب به وجود آورده بود، با افشاء سندها و فیلم ها و کارهای پژوهشی بعدی به تدریج از میان رفت و انجمن متخصصان بیهوشی آمریکا آن را تایید نمی کرد و آزمایش های جدی در در مورد آن توصیه می کرد.

از آن پس بسیاری از دانشگاه ها و مراکز پژوهشی آمریکا به تحقیق در مورد پزشکی سوزنی  پرداختند و آن را برای درمان بیماری های گوناگونی به کار گرفتند که نتیجه ی همه آنها منفی بود. بیشتر تحقیقاتی که اثرهای درمانی پزشکی سوزنی را نشان می دهند ، در کشورهای چین، کره جنوبی، و ژاپن انجام شده است ، و همگی دلایل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دارند.

بیماری های انسانی به دلایل مختلف و در اثر عوامل گوناگونی ایجاد می شوند که پزشکی نوین با روش های گوناگونی به مبارزه با آن عوامل پرداخته و به درمان آنها می پردازد. پزشکی سوزنی می خواهد بیماری هایی مانند سرطان، ایدز، ناراحتی های روانی، بیماری قند، افزایش فشار خوان، چاقی، زخم معده، بیماری های قلبی، اختلالات بینایی و شنوایی را که علت های گوناگونی دارند، تنها با یک روش یعنی سوزن زدن ، درمان کند.

نگاره ای که باور « پزشک سوزنی » در باره ی وجود راه های ویژه یا مسیرهای موجود میان اندام های گوناگون برای جریان یافتن « چی » را به نمایش می گذارد .

بعضی ها که بیماری بی درمانی دارند ممکن است فکر کنند که پزشکی سوزنی خطری ندارد و مایل به استفاه از آن شوند. ولی باید دانست که پزشکی سوزنی هم خطرهای خود را دارد. اگر سوزن آلوده باشد، سبب عفونت های عمقی در بدن می شود ؛ و اگر در جاهای معینی فرو نرود و به رگی و یا عصبی برخورد کند، سبب آسیب های جدی می شود. مواردی از ایدز، هپاتیت، و عفونت های شدید باکتریایی گزارش شده است. می دانیم اگر دندانمان عفونت پیدا کرد باید پیش دندانپزشک برویم تا عفونت را درمان کند و خوردن آسپیرین برای تسکین درد ، کار درستی نیست. به همین ترتیب ، اگر دچار بیماری شدیم باید نزد یک پزشک متخصص همان بیماری برویم تا عامل اصلی بیماری ما را درمان کند، و نباید از پزشکی سوزنی استفاده کنیم.

در سال های  ١٩٩٠ و دو دهه  پس از آن آزمایش های بسیاری در اروپا و آمریکا در مورد پزشکی سوزنی انجام شد. نتایج همه ی این آزمایش ها نشان داد که اصول بنیادین پزشکی سوزنی کاملا نادرست است و چیزی به نام «چی» در بدن وجود ندارد. آزمایش‌هایی که در چین و یا در بعضی کشورهای دیگر انجام گرفته است، آزمایش‌هایی ناقص بوده اند و بدون گروه های شاهد و یا دارونما بوده اند . کار برد پزشکی سوزنی در مواردی که توصیه می شود ، بی اثر است. بعضی آزمایش های سطح بالا نشان داده اند که پزشکی سوزنی تنها در مورد بعضی انواع درد و تهوع موثر است، اما بعضی آزمایش های دیگری در همین سطح وجود دارند که نشان می دهند پزشکی سوزنی بر روی این دردها و تهوع بی تاثیر است. اگر هم در چین و بعضی کشورهای آسیایی برای پزشکی سوزنی تبلیغ می شود، بیشتر جنبه ی سیاسی دارد و برای جبران کمبود در زمینه ی پزشکی نوین و ارایه ی خدماتی است که دل بیماران را خوش دارد. بسیاری از موسسات و یا مراکز آموزشی پزشکی سنتی چین، و یا پزشکی سوزنی از یک اتاق و یا یک دکان تشکیل شده اند و داوطلبان یاد گیری پزشکی سوزنی بدون نیاز به داشتن دیپلم دبیرستان ، با خواندن یک کتاب و یا چند ساعت آموزش ، به کار در همه ی رشته های پزشکی می پردازند که برای یادگرفتن هر کدام از این رشته های تخصصی ، دست کم پس از دیپلم گرفتن به ده سال آموزش مداوم و فشرده نیاز است.

پزشکی سوزنی در ایران

 پزشکی سوزنی سابقه ی چندانی در ایران ندارد. حتی جامعه ی پزشکی تا سال های پس از انقلاب اطلاع چندانی از آن نداشت. در دوران جنگ با عراق و پس از تحریم های اقتصادی غرب علیه ایران، و به علت کمبود پزشک و دارو شیوه های غیرپزشکی مدعی درمان های معجزه آسا که بیشتر از کشورهای شرقی مانند هند، چین و فیلیپین آمده بودند ، رواج یافتند. نبودن امکان آشنایی با این روش ها، بررسی و آزمایش ادعاهای آنها،  و نقد انتقادی آنها هیچگاه انجام نشد. همه ی آنها دربست همانند یک آیین و یا عقیده پذیرفته شدند و روز به روز بیماران بیشتری به آنها روی آوردند. یکی از دلایل مهم رواج آنها، ساده بودن آنها بود؛ زیرا برای فهمیدن آنها نیازی به مقدمات علمی و فهمیدن نظریات پزشکی، شناختن اندام ها و طرز کار آنها نبود. اصولا این روش ها مربوط به قرن های گذشته و زمانی بودند که هنوز فیزیولوژی، بیوشیمی، و فارماکولوژی ایجاد نشده بودند. همه ی آنها،  مانند پزشکی سوزنی، یا پزشکی آیووردیک، هومیوپاتی، انرژی درمانی، کایروپراکتیک، آیین های شرقی و یا سنت های غربی بودند که مانند سیستم های اعتقادی عمل می کردند. ادعاهای این روش ها مانند یک آیین و ایدئولوژی ها دربست پذیرفته می شدند. چون در جامعه ی دینی ما شیوه های عقلانی مبنی بر علوم غربی مورد بی مهری قرار گرفته بودند ، این سیستم های آیینی  و عقیدتی آسان تر فهمیده و پذیرفته می شدند.

      در دوران ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد که اوج تحریم ها و بی رونقی اقتصاد بود، و برای خرید داروها و دستگاه های پزشکی بودجه کافی نبود،  برای تامین نیازهای دارویی و پزشکی بیماران این روش های پزشکی بی اثر و حتی خطرناک، مانند حجامت، توسط دولت تشویق و تایید شدند. گفته ی آقای احمدی نژاد که پزشکان ایرانی بیمارب ایدز را با داروهای گیاهی درمان کرده اند، موجب به راه افتادن موجی از تمسخر و شوخی در مجامع بین المللی علمی علیه پژوهشگران و پزشکان ایرانی شد؛ پزشکانی که در سکوت آزمایشگاه های تحقیقاتی و بیمارستان ها به پژوهش های مهم و جدی مشغول بودند.دولت با این سیاست ها و با این روش های ارزان قیمت می خواست پاسخگوی نیاز بیماران بسیاری باشد که نمی توانستند از داروها و روش های جدی پزشکی نوین بهره بگیرند. به این ترتیب بود که در هر خیابانی فروشگاه های گیاهان دارویی و دکترعلفی هایی پدیدار شدند که ادعا می کردند همه گونه بیماری ها، از نازایی تا سرطان، از میگرن تا مولتیپل اسکلروز، از چاقی تا طاسی  را بدون جراحی و یا روش های دیگر و با یک یا دو نسخه درمان می کنند. کسانی که بسیاری از آنها حتی دیپلم دبیرستان را هم نداشتند و از ساختمان و کارکرد دستگاه ها و اندام های بدن ناآگاه بودند. پزشکی سوزنی هم به همین ترتیب رواج یافت.

به این ترتیب بود که  هزاران نفر در سراسر ایران موفق شدند بدون طی کردن دوره ده ساله ی پزشکی برای تخصص در یکی از رشته های پزشکی، متخصص تمام رشته های پزشکی و همه ی بیماری ها شوند و توانستند هم پزشکی کرده و هم داروی آن را به هر قیمتی که خواستند ، به بیماران درمانده از همه جا بفروشند.  این افراد برای تبلیغ روش های شبه پزشکی خود از راه عقیدتی و ایمانی وارد می شوند، چهره ی ملی، ضد استعماری، و ضدغربی به خود می گیرند، مخالفان خود را غرب زده و  دانش پزشکی نوین را، که دانش پزشکی جهانی است که از دل دانش پزشکی سنتی بیرون آمده است،« دانش پزشکی غربی» می نامند. همچنین روش های خود را سنتی، ملی، اسلامی، شرقی می خوانند که البته هیچ گونه تاثیری در اثربخشی شیوه ها روش هایشان ندارد.

تصویری از یک بیمار که برای درمان « آرتروز گردن » خود را به دست «پزشکی سوزنی» سپرده است .

    پزشکی سوزنی همانند پزشکی هومیوپاتی و یا کایروپراکتیس و یا پزشکی آیووردیک در هیچ یک از دانشگاه های اروپا و آمریکا آموزش داده نمی شوند. زیرا اثر این روش ها با آزمایش های علمی جدی ثابت نشده اند و بنابراین روش های شبه پزشکی محسوب می شوند. البته همه ی این روش های شبه پزشکی در ایران و در کشورهای شرقی و نیز اروپا و آمریکا انجمن ها و آکادمی هایی دارند و به آموزش و فروش محصولات و کالاهای خود می پردازند. در این باره یادآوری دو نکته لازم است : یکی این که در این کشور ها آزادی بیان برقرار است و دولت ها در این کار ها دخالت نمی کنند. هرکسی می تواند هر عقیده، دین، مذهب و ایدئولوژی را ترویج کند، تا جایی که مانع آزادی دیگران نشود. کما این که در آمریکا انجمنی وجود دارد که معتقد است که زمین صاف است، انجمن مارپرستان،  شیطان پرستان، ساینتولوژی،  یا کلیسای کریستین ساینس وجود دارد که اعتقادی به درمان بیماری ها ندارند و معتقدند با خواندن آیات «انجیل» حضرت عیسی(ع) آنها را شفا می دهد. اما به محض این که جرمی از سوی آنها انجام شود دولت دخالت می کند. مثلا زوجی که عضو این کلیسا بودند و درمان پزشکی را از فرزندان خود دریغ کرده بودند و دعایشان هم مستجاب نشده بود و سبب مرگ هر دو فرزندشان  شده بودند، به دادگاه فراخوانده شدند و محکومی شدند. دیگر این که  انجمن ها و آکادمی های شبه پزشکی خارج از انجمن های پزشکی رسمی کار می کنند، زیرا توسط آنها به رسمیت شناخته نمی شوند. اما اگر اقدامات این افراد موجب آسیب های پزشکی شوند، مورد تعقیب قرار می گیرند. در همین دوران بود که پای پزشکی هومیوپاتی به دانشگاه های ایران باز شد. بنابراین صرف این که این روش ها در آمریکا و اروپا طرفدارانی دارد، دلیل بر موثربودن آنها و حقانیت و علمی بودن آنها نمی شود.

  از آنجایی که این روش ها در جامعه ی ایران پدیده ای نو بود و هیچ سازمانی که بر کار آنها نظارت و یا کنترل کند، مانند نظام پزشکی، وجود نداشت، ارائه کنندگان این روش ها ادعای گزاف خود را به راحتی به بیماران ناآگاه می فروختند. وجود صدها جایگاه در اینترنت که به ارایه ی این گونه درمان ها می پردازند و محصولات، کتاب ها، روش های آموزشی خود را می فروشند، نشانه ی استقبال یک جامعه ی نیازمند و بی اطلاع از این گونه روش ها است.

استقبال جامعه باعث شد که بعضی پزشکان و متخصصان پزشکی نیز به پزشکی سوزنی و روش های مشابه، روی بیاورند. دلیل عمده آن این بود که دولت کنترلی بر داروها و روش های آنها ندارد. از آنجایی که دولت بر هزینه ی خدمات پزشکی و دارویی، مانند ویزیت پزشکان یا قیمت داروها، نظارت کامل دارد، اما کنترلی بر بهای این گونه خدمات ندارد،  آنها می توانستند قیمت های گزافی را برای این گونه خدمات پای بیماران خود حساب کنند؛  قیمت هایی که گاهی چندصد برابر بهای درمان های موثر پزشکی می شد. این روش ها  که با خواندن یکی دو کتاب و یا یا گذراندن یک دوره ی چندهفته ای  می توان در آن تخصص یافت ،  هزینه ی عمده ی مطب این گونه پزشکان را تامین می کرد.

جا دارد ، دولت اینچنین روش های شبه پزشکی را از دستگاه آموزشی و درمانی کشور خارج کرده و مکانیسم ها، قانون ها و قاعده هایی را  برای پایش و ارایه و  فروش این گونه خدمات تهیه کند، همان طور که نظارت خود را بر کار داروخانه ها، کارخانه های داروسازی و دستگاه پزشکی اعمال می کند.