بحران آذربایجان و طنین جهانی آن به ویژه در شورای امنیت سازمان ملل متحد
نوشته ی : دکتر مصطفی دبیری
چاپ اول : ۱۳۸۶
۳۷۴ صفحه – ۴۸۰۰ تومان
ناشر : انتشارات نامک با همکاری انتشارات پروین – شماره تلفن فروش : ۶۶۹۵۶۸۷۷

« بحران آذربایجان » که با خودداری دولت اتحاد جماهیر شوروی از بیرون بردن نیروهای نظامی خود از خاک ایران و اقدام غیرمستقیم به تاسیس دو دولت پوشالی پیشه وری در تبریز و قاضی محمد در مهاباد در سال ۱۳۲۴ خورشیدی آغاز شد ، در تاریخ سیاست بین الملل نقطه ی آغاز « جنگ سرد میان شرق و غرب » قلمداد می شود . کشور ایران که با اعلام بی طرفی خود را از درگیری های قدرت های بزرگ کنار کشیده بود ، با بهانه جویی های آنها و متهم کردن ایران به همکاری با آلمان نازی، در سوم شهریورماه ۱۳۲۰ به دست نیروهای انگلستان از جنوب و اتحاد جماهیر شوروی مورد یورش قرار گرفت و اشغال شد . از آن روز تا روز پایان رسمی جنگ جهانی دوم ، ایرانیان با پیامدهای نابودگر جنگی که در آغاز آن نقشی نداشتند و اشغال خاک خود دست به گریبان بودند . با پایان جنگ جهانی دوم ، سران سه کشور پیروز ، روزولت ، چرچیل و استالین ، سرمست از باده ی پیروزی بر آلمان نازی ، در کنفرانس تهران ، ایران را « پل پیروزی بر فاشیسم » نام نهادند . با این وصف ، این لقب چندان به کار ایرانیان نیامد ؛ چرا که اتحاد شوروی در ایران برای استوارکردن جای پای خود ، به تاسیس تشکلی به نام « حزب توده » [ایران] و مسلح کردن عوامل خود در ایران که در دو تشکل به نام های فرقه ی دموکرات آذربایجان و حزب دموکرات کردستان گرد آمده بودند ، دست زد . از آنجا که دولیت شوروی راه حرکت نیروهای نظامی ایران به سوی اذربایجان را سد کرده بود ، هسته های مقاومت مسلح در تبریز، زنجان ، ارومیه و مهاباد که از یاری های تشکل های ملی در تهران برخوردار بودند ، مهمترین بخش از پایداری ایرانیان در برابر اقدامات تجزیه طلبانه ی عوامل مسکو را بر عهده گرفتند و دولت قوام السلطنه با همه ی توان خود ، در راستای اعتراض به پیمان شکنی روسی و سیاست توسعه طلبانه ی روسیه ی شوروی کوشش های دیپلماتیک خود را آغاز کرد .
دکتر مصطفی دبیری در کتاب « بحران آذربایجان و طنین جهانی آن به ویژه در شورای امنیت سازمان ملل متحد » پس از به دست دادن پیشینه ای از آغاز جنگ جهانی دوم ، شکل گیری این بحران و کوشش های دیپلماتیک دولت ایران برای بیرون راندن روسیه ی شوروی از ایران را موضوع پژوهش خود قرار داده است .
فهرست مطالب این کتاب به شرح زیر است :

پیشگفتار
مقدمه

فصل اول : اشغال نظامی ایران
بخش اول – فکر اشغال ایران
بخش دوم – علت اشغال ایران : حضور اتباع آلمانی ، علت یا بهانه ی آن ؟
بخش سوم – اوضاع ایران ، پس از استقرار نیروهای بیگانه
بخش چهارم – ۱۹۴۵ (۱۳۲۴ ) ، سال کنفرانس های مهم
بخش پنجم – کنفرانس یالتا و بحث و تصمیم آن در باره ی ایران

فصل دوم : آشفتگی عمومی اوضاع ایران و فعالیت ها و اقدامات ناظر به پایان دادن آن
بخش اول – وخامت اوضاع ایران در آستانه ی تشکیل کنفرانس پوتسدام
بخش دوم – اجلاس های ادواری وزیران امور خارجه ی متفقین
بخش سوم – کنفرانس وزیران امور خارجه ی متفقین در مسکو

فصل سوم : غائله ی آذربایجان و شکایت ایران به سازمان ملل متحد
بخش اول – تاریخچه ی مختصر تاسیس سازمان ملل متحد
بخش دوم – استمداد ایران از شورای امنیت سازمان ملل متحد
بخش سوم – مارس ۱۹۴۶ ، ماه بحران های سیاسی و تحولات خطیر
بخش چهارم – توسل مجدد ایران به شورای امنیت
بخش پنجم – علا و دستورات ضد و نقیض تهران
بخش ششم – قطعنامه ی مورخ ۸ ماه مه ۱۹۴۶ شورای امنیت
بخش هفتم – تهران ، آخرین جایگاه فعالیت ها ، پایان غائله ی آذربایجان
بخش هشتم – جمهوری قاضی محمد از آغاز رخنه ی شوروی تا پایان آن
بخش نهم – دولت جدید قوام و اعاده ی حاکمیت ملی بر آذربایجان
بخش دهم – تاملی پیرامون انگیزه های « استقلال طلبانه » ی رژیم های تبریز و مهاباد

فصل چهارم : موضوعاتی در ارتباط با مسئله ی ایران در شورای امنیت
بخش اول – اختلاف نظر بین قوام و علا ، افسانه یا حقیقت ؟
بخش دوم – مظفر فیروز و نقش او در دولت قوام
بخش سوم – اهمیت ملی و جهانی تخلیه ی ایران
بخش چهارم – نفوذ و قدرت ایالات متحده ی آمریکا در جریان بررسی شکایت ایران
بخش پنجم – سرنوشت موافقت نامه ی قوام – سادچیکف ، سرانجام شکایت ایران به سازمان ملل متحد

فهرست منابع

نویسنده که در رشته ی حقوق بین الملل درجه ی دکترا گرفته است ، بیست سال در دستگاه دیپلماسی ایران و بیش از پانزده سال به عنوان مامور عالی رتبه ی سازمان ملل متحد کار کرده است . او با بهره گیری از تجربه و مطالعات پیگیر خود در زمان کار در سازمان های بین المللی در دو موضوع خاص ، دست به تالیف و پژوهش زده است : ۱. استمداد ایران از شورای جامعه ی ملل در باره ی اشغال گیلان و تاسیس « دولت موسوم به جمهوری شوروی گیلان » به دست روسیه ی شوروی ، ۲ . شکایت ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد در باره ی آذربایجان و اشغال آن به دست روس ها
خواندن این کتاب برای درک پیچیدگی ها و دشواری هایی که بر سر راه یک ملت در پهنه ی جهان به دست همسایگان ناخلف و بیگانگان استعمارگر پدید می آید ، سودمند و لازم است ؛ به ویژه برای آنکه به یاد داشته باشیم ، در این جهان همواره دولت های بسیار محترمی هستند که کشورهای جهان را تنها برای « پل پیروزی » شدن می پسندند و نه  کشوری صاحب حق در بده بستان های سیاسی و اقتصادی و اندیشگی .