بازتابها

نوشته : محمدعلی اسلامی ندوشن

چاپ نخست : ۱۳۸۲

۲۹۵ صفحه – ۲۵۰۰ تومان

 ناشر : انتشارات آرمان

این کتاب که می توان آن را اندیشه های مولف در باره  جایگاه فرهنگ ایرانی و قلمرو آن دانست ، در واقع  دنباله بحث هایی است که در دو کتاب « نوشته های بی سرنوشت » و « یگانگی در چندگانگی » طرح شده اند . این  کتاب از سه بخش تشکیل شده است : در بخش نخست کتاب یادداشت های مولف از چند سفر برون مرزی گرد آمده است ؛   مانند سفر به کشورهایی مانند تاجیکستان ، استرالیا، کانادا، سوئد و … ویژگی مهمی که در همه این یادداشت ها خودنمایی می کند ، نگاه تیزبینانه و منصفانه ی مولف به محدوده های جغرافیایی و بافت انسانی آنها است . مولف به هنگام دیدار از قاره ای مانند استرالیا ، با شرح جلوه های تمدنی کوچکترین قاره و بزرگترین جزیره جهان  و یادکردن از پیشرفت های آن ، از خلا هویتی این کشور دویست ساله ، به ویژه  برای  ایرانیانی که این کشور را به عنوان اقامتگاه برگزیده اند نیز سخن می گوید ؛ چرا که فرزندا ن مهاجران ایرانی از رشد در دامان فرهنگ مادری محروم اند و از گوهر فرهنگی خود که به کناری نهاده شده است ، بی بهره. در سفر دیگر ، به اوضاع  ترکیه ای می نگرد که بنا بر تشبیه او ، تنها نقش  نگاهبان تمدن های گوناگون تاریخی در این محدوده ی جغرافیایی را داراست و نه سازنده ی تمدن هایی همچون تمدن های ایرانی  ، یونانی و رومی و… که هر کدام در برهه ای از تاریخ در قلمرویی که اکنون « ترکیه » نامیده می شود ، نقش آفرینی کرده اند، و در عین حال از اهداف درست و نادرست و آینده این کشور از پیوستن به غرب و اندیشه ها ی واگرایانه و موهوم نژادی آن  سخن می گوید .

در دو بخش دیگر این کتاب یادداشت های  ایرانگردی های  نویسنده در جای جای ایران زمین گرد آمده است ، از  « روز فردوسی » در توس گرفته، تا یاد و خاطره ی حافظ  در سنندج، از یادبود دهخدا در کاشان تا اصفهان و شهرکرد . …

بخش پایانی دربرگیرنده  گفتارهایی است که در زمینه های  گوناگون از قلم نویسنده تراوش کرده است ؛ از ادبیات و فردوسی ، شکسپیر ، هدایت  و بوف کور او، ملیت و همایش ملی شناسی ، نقد سلطان های مواد مخدر و سیاست.؛ سیاست و بازی ها آن  از عمق آمریکا تا  گرمای آفریقا ؛ و از ایران روزگار مصدق و به دادگاه رفتن مصدق  و تشبیه مصدق ِ پیروز ِ شکست خورده از کودتا به حسنک وزیر، از سرگذشت سیاسی محمدرضا شاه پهلوی  و مقایسه او با مسعود غزنوی،  که یکی در نبرد دندانقان شکست خورد  و دیگری در موج انقلاب.

این مطلب را با سرآغاز دلکش استاد ندوشن که بر این کتاب نوشته است ، به پایان می بریم :

 این کتاب « حاصل لحظه هایی هستند که می رفتند تا بگذرند؛ جزو خزانه  یادها گردند، ولی اکنون لا اقل بعضی از آنها در حبس کلام، یا «حجله کلام» جای گرفته اند انسان وقتی پا به سن گذاشت، دیگر «امانتدار یاد» می شود. اگر لحظه های سرشار زندگی را لحظه های فروزانی بگیریم، «یاد»، خاکستر آنها، و نوشتن، ترفندی است به امید آنکه او را به کمند بگیرد ..به راستی انسان بی یاد چه می بود؟ چون به پشت نگاه می کرد، یک گذشته بی رنگ می دید، مانند سراب، مانند تصوری که یونانیان باستان از جهان دیگر داشتند… »