استان همدان را از نظر فرهنگی می توان خانۀ تیره های گوناگون ایرانی دانست  : روستاها و شهرهای ترک‌نشین، لرنشین، کردنشین، لک نشین در کنار شهرهایی که مردم آن با زبان فارسی سخن می‌گویند، سبب شده هر سال مردمی با خرده‌فرهنگ‌های گوناگون، میزبان مهمانان نوروزی باشند.

همدان پایتخت تاریخ و تمدن

شهر همدان با پیشینه‌ای به بلندای تاریخ ایران و با طبیعتی به استواری الوند سرفراز، چشم‌به‌راه مسافران نوروزی است. هنگام ورود به مرکز شهر همدان آرامگاه باباطاهر عریان، شاعر عارف همدانی خودنمایی می‌کند. تپۀ هگمتانه جایگاه باستانی، موزه و کلیساهای زیبایش، می‌تواند ساعت‌ها یک مسافر را مشغول کند. گنبد زیبای علویان نمونۀ ارزشمندی از هنر گچ‌بری هنرمندانه و یادآو حکمرانی علویان بر این دیار است. بازار مرکزی شهر فضای مناسبی برای خرید سوغاتی است؛ اما نباید از تاریخ آن غافل شد یا فرهنگ مشاغل بومی را در آن نادیده گرفت. پس از دیدن بازار، با گذر از پیاده راه اکباتان و پیاده راه بوعلی می‌توان به آرامگاه پور سینای حکیم رسید؛ آرامگاه پزشکی که دستی در شعر و ادب داشته و به چندین هنر آراسته بوده است، در آرامگاهی به خاک سپرده شده است که امروزه نماد همدان به شمار می‌آید.

بازار بزرگ همدان

برج قربان با آن بنای آجری بلندش چشم‌به‌راه مسافرانی است که به تاریخ ایران اسلامی علاقه دارند. باغ عمارت نظری که چند سالی است ادارۀ کل میراث فرهنگی استان را در خود جای‌ داده است، می‌تواند شما را با معماری سده‌های اخیر به‌ویژه معماری ایرانی دورۀ قاجار آشنا کند. آرامگاه استر و مرده خای نیز از بناهایی است که دیدار از آن برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ خالی از فایده نیست. اگر در جستجوی هوای خوب و فضای سرسبز هستید ، حتماً به گنج‌نامه سری بزنید و جلوه های تاریخ و طبیعت را در کنار هم به تماشا بنشینید. آبشار زیبای گنج‌نامه هوای بهاری را خنک‌تر می‌کند و سرمای مطبوع آن شما را سر کیف می‌آورد. دیدن شهر از بلندای «تپه عباس‌آباد» در شب زیبایی ویژه‌ای دارد. اگر به ستاره شناسی و رصد آسمان هستید ؟ رصدخانۀ همدان را در بالای تپۀ حاج عنایت از دست ندهید.

کوهنوردی در الوند باشکوه هم می‌تواند بخشی از زمان تعطیلات شما را به خود اختصاص دهد. کوچه‌باغ‌های زیبای عباس‌آباد، سیلوار، درۀ مرادبیگ، درۀ گوساله، درۀ سوخته و… همه و همه، چشم شما را با زیبایی‌های کوه‌های همدان آشنا می‌کند. البته اگر هدف شما از کوهنوردی دیدن آثار تاریخی است، می‌توانید دل به دل کوه «خورزنه» بدهید و پس از کوه‌پیمایی کوتاهی به قلۀ «خورزنه» برسید و خورشیدواره‌های یادگار مهرکیشان را در این کوه ببینید. «خورزنه» به معنای جایی است که خورشید از آنجا سر می زند و طلوع می‌کند. این کوه چند غار طبیعی دارد، اما بیشترین شهرت خود را مدیون سنگ‌نوردی است.

دیدار از موزۀ تاریخ طبیعی را از دست ندهید، جانوران زنده و خشک شدۀ این موزه هر یک حکایتی دارند و این موزه دستاورد عمر پژوهشگری دل‌سوخته است. اگر به زیارت زیارتگاه ها علاقه دارید، می توانید به زیارت امامزاده یحیی، امامزاده عبدالله، شازده حسین، بقعه خضر نبی و… بروید .

موزۀ تاریخ طبیعی همدان

لالجین : شهر جهانی سفال

در میان شهرهای همدان، دیداز از لالجین، شهر جهانی سفال را به‌هیچ‌وجه از دست ندهید؛ شهر هنر که مردمانش با خلاقیتی کم مانند از خاک اشیایی می آفرینند که هر بینندۀ صاحب‌ذوقی را به تحسین وامی‌دارد.

نهاوند : شهر سراب‌ها

سراب‌های نهاوند در بهار و تابستان هر سال سبزی دلپذیری را برای بیننده به ارمغان می‌آورند و در پاییز و زمستان زیبایی‌های بی‌بدیلی را به نمایش می‌گذارند: سراب‌های گیان، گاماسیاب، فارسبان، ملوسان و… طبیعت گردان را به دیدار از خویش می‌خوانند.

سراب زیبای گیان

پس از دیدار از مسجد جامع بازمانده از روزگار سلجوقی، «حمام حاج‌آقا تراب» نیز از دیدنی‌های تاریخی نهاوند است که امروزه در آن به‌عنوان موزۀ مردم‌شناسی برای دیدار همگان باز است . نهاوند شهری است بازمانده از روزگاران دور ؛ و تپۀ باستانی ‌گیان که آثار باستانی فراوانی از آن به‌دست‌آمده است، گواه این ادعاست. «معبد لائودیسه» که از سازه های باستانی نهاوند است ، یادگار حکومت بیگانگان سلوکی بر این سرزمین است. نهاوند از جنگ نهاوند هم نشانی در خود دارد : آرامگاه نعمان ابن مقرن که از فرماندهان سپاه عرب در یورش به ایران بوده امروزه به نام «باباپیر» زیارتگاه اهالی محل شده است .

کبودرآهنگ : شهر غارها

شهر کبودرآهنگ آثار تاریخی چندانی ندارد، ولی در روستاهای این شهرستان آثار متعددی از جمله «پل کوری جان » و قلعه و حمام تاریخی «باشقورتاران» وجود دارد؛ شاید مهم‌ترین اثر طبیعی این شهرستان «غار آبی علی‌صدر» باشد .

نمایی از درون غار علیصدر

این غار که شهرت جهانی دارد، بزرگ‌ترین غار آبی جهان است. قندیل‌های زیبای آن گویی نقاشی خداوند در طبیعت است ؛ چشم‌نواز، خیره‌کننده و شاید هنوز عجیب و ناشناخته. این غار یکی از پربازدیدترین آثار طبیعی استان است. غار سراب و غار سوباشی نیز از دیدنی‌های طبیعی این شهرستان است.

اسدآباد : شهر خوشمزه‌ها

اگر به این شهرستان سفر می‌کنید حتماً لواشک، آلو،آلبالو، قیسی و… آن را بچشید. در اسدآباد آب‌انبار شیخ علی‌خان و پل خسروآباد دوستداران میراث تاریخی را به دیدار خود می‌خوانند. دشت اسدآباد، تالاب چهاردولی و تالاب پیرسلمان نیز چشم‌به‌راه دیدار طبیعت دوستان است.

ملایر : شهر ملی مبل و منبت

شاید یکی از مهم‌ترین آثار ملایر «تپۀ نوشیجان» باشد که آتشکده و قلعه‌ای که آن را به دوران مادها نسبت می‌دهند – و شاید تنها سازه بازمانده از آن روزگار باشد – در این تپه جای دارند .

برج خان قلی، یخچال میرفتاح، بوستان سیفیه، خانۀ لطفعلی‌خان در روستای پری هر یک زیبایی‌های خاصی خود را دارند؛ اما شهر زیرزمینی سامن را می‌توان شگفت‌انگیزترین اثر شهرستان ملایر به شمار آورد. ساخته شدن این شهر را به روزگار اشکانی نسبت می‌دهند ؛ اما پیش از آن نیز وجود داشته است و نشانه‌های از آیین میترا در آن به چشم می‌خورد.از طبیعت زیبای ملایر هم نباید غفلت کرد؛ تالاب آق گل، منطقه حفاظت‌شدۀ لشگر در و منطقۀ شکارممنوع نشر در اکو توریسم استان نقش بسزایی دارد.

تویسرکان: بهشت سبز

در این شهرستان تاریخ و طبیعت درهم‌آمیخته و تابلویی دیدنی به نمایش گذاشته است. کاروانسرای شاه‌عباسی در فرسفج، پل تاریخی فرسفج، آرامگاه حیقوق نبی، آرامگاه میررضی‌الدین آرتیمانی ، مدرسۀ شیخ ، بازار تویسرکان و… برای چند روز ماندگار کردن گردشگر در این شهر کافی است؛ اما نباید از طبیعت زیبای سرکان و پیر کمربسته غافل شد. طبیعت زیبای منطقۀ خان‌گورمز، دره‌ها و گردوزارهای باصفای تویسرکان بهشتی دیدنی است .

گنبد آرامگاه حیقوق نبی

فامنین

اگر گذرتان به فامنین افتاد ، می‌توانید غار زیبای قلعه جوق را ببینید. این غار در دوره های ماد و هخامنشیان کنده ‌شده است و در داستان‌های همدانی ، زندان بوعلی سینا بوده است.

رزن
دیدنی‌های طبیعی این شهرستان بیش از دیدنی‌های تاریخی آن است و طبیعت روستاها محیط مناسبی برای بومگردی را فراهم کرده است .