هادی نوروزی
اشاره : نقش برجسته ی آنوبانی نی یکی از قدیمی ترین نقش برجسته های جهان است که در ۱۲۰ کیلومتری کرمانشاه و در شهرستان سرپل‌ذهاب بر صخره‌ای معروف به « میان‌کل » قرار دارد که مملو از رازهای سر به مهر است . دیار کرمانشاهان به واسطه ی وجود هزاران آثار تاریخی باستانی از دیرباز به بهشت باستان شناسان معرف بوده و همواره پژوهشگران این رشته ی علمی با حضور در این دیار به تحقیق و پژوهش و کشف راز و رمزهای هزاران ساله پرداخته اند. اخیرا از طریق مسئولان اداره ی کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه اطلاع یافتیم که یک دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، زیر نظر گروه باستان شناسی این دانشگاه، سرگرم پژوهشی بر روی نقش برجسته آنوبانی نی برای سامان دادن یک پایان نامه است ؛ و گویا به مطالبی شگفت انگیز بر روی این اثر ارزشمند دست یافه است. برای آگاهی بیشتر از این وضوع و انتشار دستاوردهای پژوهشی این دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی به سراغ او رفتیم و در گفت و گویی ، از یافته های او در باره ی آنوبانی نی آگاه شدیم . او که سورنا فیروزی نام دارد، در گفت و گویی با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه ی کرمانشاه، اظهار کرد : « پژوهش من بر روی نقش برجسته ی آنوبانی نی با مجوز دکتر سرلک و هماهنگی اداره ی کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه و با هدف نگرشی بر میزان درستی گزارش های کلاسیک یونانی و میان رودانی در باره ی نقش برجسته های استان کرمانشاه پیش می رود . »
وی افزود : « در حین انجام این پژوهش که مشغول عکس برداری از کتیبه ی آنوبانی نی در سرپل ذهاب بودم، به مطالبی شگفت انگیز بر روی این اثر ارزشمند دست یافتم . »
این دانشجوی ارشد باستان شناسی، خاطرنشان کرد : « این موضوع را با استادانم در دانشکده ی باستان شناسی دانشگاه تهران در میان گذاشتم که گفتند برای به دست آوردن اطلاعات دقیق تر باید بر روی کوه داربست زده و از فاصله ی بسیار نزدیک به تصویربرداری بپردازم که پس از اخذ مجوز از مسئولان میراث فرهنگی استان کرمانشاه، این مهم نیز انجام شد . »
وی ادامه داد : « در این بررسی ، مطالب جالب توجهی دیده می شوند، مواردی چون هماهنگی های جالب ویژگی های این نقش برجسته با برخی از گزارش های کلاسیک یونانی چون « کتاب دوم دیودور » و توضیحات اوسبیوس که به نقل از کتسیاس، آلکساندر پلی هیستور و کفالیون نوشته شده اند . »
فیروزی تصریح کرد : « ما امروزه به لطف تاریخ هرودوت می دانیم که حدود منطقه ی ماد در کجا است و کشف های باستان شناختی کدام دوره ی زمانی را منسوب به دوره مادها می دانیم . امروزه این دوره از حدود سده ی نهم و هشتم پیش از میلاد تا سده ی ششم پیش از میلاد و در نواحی همدان، نوشیجان تپه، باباجان تپه و مانند اینها دانسته می شود. اما نکته این جا است که ما از بررسی همه ی نوشته های یونانی در مطالعه ی امکان وجود دوره های کهن تر مادی غافل شده ایم . »
وی ادامه داد : « به عنوان نمونه ، اسناد یونانی دیگری که از آنها یاد شد، از دوره های کهن تر مادی در منطقه ی غرب فلات ایران پیش از دوره ی مد نظر هرودوت یاد کرده اند. در یکی از این موارد یادشده است که یک فرمانروای به ظاهر داستانی به نام « نینوس » ، در حدود ١٢٠٠ سال پیش از المپیک اول یونان، یعنی در حدود ٢٠٠٠ ق.م لشکر کشی هایی را در غرب و شمال غرب فلات، و نیز میان رودان انجام می دهد و شماری فرمانروا را اسیر می کند . »
او افزود : « در کنار این اسیران میان رودانی ، از یک شاه مادی نیز نام برده می شود . تا کنون این توضیحات کلاسیک را یک افسانه ی نادرست و بی پایه فرض کرده اند ؛ اما با توجه به اعتبار و میزان درستی مطالب «کتاب اول دیودور » درباره ی شمار و ترتیب فرعون های مصر، ما این احتمال را دادیم که ممکن است توضیحات دیودور نیز که به نقل از کتسیاس به دست ما رسیده است ، میزانی از حقیقت را در دل خود جای داده باشد . »
این دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی یادآور شد : « یکی از مراکز توجه مطالعه ی ما، قدیمی ترین نقش برجسته ی لولوبی در منطقه ی سرپل ذهاب بود . در این نقش یک فرمانروای پیروز با نام « آنوبانی‌نی نی » دیده می شود که نامش ما را به یاد نام « نینوس »می اندازد . جای این نقش نیز در غرب فلات است . »
فیروزی ادامه داد : «زمان تقریبی آن نیز در حدود ٢٠٠٠ ق.م تخمین زده شده است. آنچه دیده می شود، شماری اسیر با آرایش میان رودانی آن روزگار و یک اسیر با آرایشی کاملا متفاوت با دیگران و شبیه به آرایش جمعیت های ایرانی تبار در تخت جمشید است . این اسیر متفاوت ، دارای کلاهی مانند کلاه پارسیان در دوران هخامنشی (نزدیک به هزار و پانصد سال ) پس از آن است ؛ اما می دانیم که هرودوت می گوید که پارسیان لباس خود را از مادی ها اقتباس کرده اند ، یعنی فرض بر این می رود که اصل این کلاه مادی بوده است . چنان که در نقش قیزقاپان نیز این کلاه بر سر انسان بالدار معماری مادی دیده می شود. ریشی مانند ریش مردمان ایرانی مادی، بلخی و سغدی در چهره ی این اسیر متفاوت ، نکته ی بعدی است . »
فیروزی با بیان اینکه در عکس هایی که از نقش برجسته ی آنوبانی نی گرفتم ، متوجه حلقه ای در گوش اسیر متفاوت و همچنین گل نیلوفر شش پری بر روی بازوی آن شدم ، یادآور شد : « وجود حلقه ای در گوش این اسیر متفاوت، که در گوش اسیران دیگر دیده نمی شود، بر پایه ی یک سنت کهن ایرانی بوده است و از نکته های شگفت انگیزی است که در این نقش دیده می شود و در حال محو شدن است و در مولاژهای موجود نیز اثری از آن نیست . »
وی ادامه داد : « همچنین وجود یک گل نیلوفر شش پر که شکل و شمایل آن نه میان رودانی و مصری، بلکه کاملا مشابه شکل و شمایل گل نیلوفر دوازده پر پارسی هخامنشی در تخت جمشید است، از نکته های دیگر بسیار جالب در این مطالعه است که آن را دریافته ایم » .
این پژوهشگر تصریح کرد: « این اطلاعات به دست آمده، فرض اولیه ی ما را بر ایرانی تبار بودن و در گام بعدی ، احتمال مادی بودن این اسیر متحمل تر می سازد ؛ اما هنوز نیاز به تکمیل پژوهش های خود داریم، به ویژه آنکه در صورت تقویت درستی گزارش های یادشده ی یونانی در ارتباط با حضور مادها در اواخر هزاره ی سوم و اوایل هزاره ی دوم پیش از میلاد در غرب فلات، مسئله ی مهاجرت دیرهنگام آریایی ها در اواسط هزاره ی دوم (حدود ٣۵٠٠ پیش) با چالش روبرو می شود و این پرسش پیش می آید که آیا آنها و یا دست کم شاخه ی مادی آنها پیش از این تاریخ در فلات حضور داشته اند ؟ »
وی با اشاره به شباهت بسیار زیاد کتیبه ی داریوش با نقش برجسته ی آنو بانی نی، این پرسش را مطرح می کند که؛ « آیا با توجه به این که نخستین نویسنده ی این داستان ها کتسیاس بوده است و او نیز گفته است که منبع نوشته هایش دفترهای بایگانی هخامنشیان بوده است، داریوش با نسخه ی پارسی داستان نینوس و پادشاه کهن مادی آشنا بوده و از همین رو، در میان این همه الگوی شکیل تر ، نقش برجسته ی آنوبانی نی را به عنوان الگوی نقش برجسته ی خود در بیستون برگزیده است ؟ »
فیروزی ادامه می دهد : « آیا پیروزی بر یک غاصب مادی در ماجرای داریوش و یک شاه فرضی و گمشده ی مادی در مورد آنوبانی نی، علت دیگر گرایش داریوش به نقش آنوبانی نی است؟ به ویژه آنکه برخی کردار و گفتار این دو پادشاه پیروز بر پایه ی افسانه ی نینوس و حقایق تاریخی در ارتباط با داریوش و نیز درون مایه ی دو نقش برجسته ، بسیار به هم شبیه هستند . آیا می توان مطمئن شد که مطالب و گزارش های « کتاب دوم دیودور » و اوسبیوس و پلی هیستور و دیگران که برای دیگر فرهنگ ها اعتبار خاصی دارند و بسیاری از توضیحاتشان نیز درست و بااعتبار دانسته شده اند، در باره ی ایرانیان و مادها نیز درست است ؟ »
این دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی خاطرنشان کرد : « این پژوهش که برای باستان شناسان بسیار حائز اهمیت است ، در حال حاضر زیر نظر گروه باستان شناسی دانشگاه تهران در حال انجام است . »
در ادامه ی این گزارش به سراغ علیرضا مرادی بیستونی، معاون اداره ی میراث فرهنگی استان کرمانشاه رفتیم که او نیز در گفت و گویی با خبرنگار ایسنای کرمانشاه، اظهار کرد : « نقش برجسته ی آنوبانی نی قدیمی ترین نقش برجسته ی خاورمیانه و از کهن ترین نقش برجسته های جهان به شمار می آید. او با بیان اینکه این نقش برجسته در تنگه ی «کله گاری» سرپل ذهاب قرار دارد، افزود : در این تنگه نقش های گوناگونی از دوران لولوبی ها تا دوران اشکانیان را داریم که هر کدام از آنها دارای ارزش تاریخی فرهنگی بسیار قابل توجهی است . »
این مقام مسئول در اداره ی کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه، گفت : « نقش برجسته ی آنوبانی نی بسیار شبیه کتیبه ی داریوش بزرگ در بیستون است و تفاوت آنها در ابزارهایی است که پادشاهان این دو اثر تاریخی در دست دارند . »
وی ادامه داد: «یکی دیگر از تفاوت های این دو نقش برجسته ، تصویر اسیران دربند کشیده شده مقابل نقش پادشاه است که در نقش برجسته ی آنوبانی نی، اسیران کاملا برهنه هستند اما در کتیبه ی بیستون اسیران دارای لباس هستند . از آنجا که در هیچ دوره ای آثار تاریخی ایرانیان ، انسان را کاملا برهنه نشان نداده اند، می توان این احتمال را داد که اسیران نقش برجسته ی آنوبانی نی ایرانی نبوده و احتمالا میان رودانی و یا یونانی بوده اند . »
مرادی بیستونی خاطرنشان کرد : « تنها مجسمه ی تاریخی کاملا برهنه موجود در ایران ، مجسمه ی هرکول از دوران سلوکیان است که در بیستون قرار دارد . »
معاون میراث فرهنگی استان کرمانشاه با اشاره به اطلاعات جدید به دست آمده از کتیبه ی آنوبانی نی گفت : «در هر کتیبه و نقش برجسته جای تحقیق و پژوهش همواره وجود دارد و ما از پژوهشگران و دانشمندان باستان شناس در این راه حمایت خواهیم کرد . »
احسان احمدی نصر، سرپرست دفتر پژوهش های باستان شناسی اداره ی کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه در این باره به خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه ی کرمانشاه گفت : « این اطلاعات جدید به دست آمده از نقش برجسته ی آنوبانی نی بسیار ارزشمند و پر اهمیت اند . »
وی افزود: «نیاز است که این پژوهش روند مراحل تکمیلی خود را کامل کرده و به عنوان دستمایه ای برای پژوهش های بعدی در توالی گاهنگاری به کار گرفته شود . »
احمدی نصر اظهار کرد :« استان کرمانشاه دارای آثار بسیار منحصر به فردی از دوران لولوبی ها، مادها و دیگر دوره های تاریخی است که نیاز است مطالعات و پژوهش های بیشتری بر روی آنها صورت گیرد . »
این مقام مسئول در اداره ی کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه گفت : « تمام تلاش خود را در دفتر پژوهش های باستان شناسی اداره ی کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه به کار خواهیم بست تا بتوانیم با همکاری پژوهشگران و باستان شناسان برجسته ی کشور در راستای رمزنگاری و پرده برداری از رازهای کهن این دیار گام برداریم . »
برگرفته از : پایگاه خبرگزاری دانشجویان ایران ( ایسنای کرمانشاه ) ( با ویرایش )
نظر شما