آران ، نه آذربایجان ؛ ترک زبان ، نه ترک
نوشته : کیکاووس هومان
چاپ اول : ۱۳۸۵
۱۸۸ صفحه – ۳۵۰۰ تومان
تلفن مرکز پخش : ۶۶۹۲۳۹۴۶ – ۰۲۱   و   ۰۹۱۲۷۳۳۴۲۶۶

پژوهشگر مولف این کتاب موضوع کار خود را آگاهی رسانی در باره ی تاریخ و فرهنگ و زبان استان ایرانی آذربایجان که در روند توسعه طلبی روسیه تزاری ، و پس از آن ، اتحاد جماهیر شوروی ( گذشته ) ، به آماج تهاجم فرهنگی و نظامی و جاسوسی این همسایه ی ناخلف تبدیل شد ، قرار داده است . پس از نوشته شدن « راهبرد پتر » ( مشهور به وصیت نامه ی پتر ) ، کوشش دولت تزاری در راستای تجزیه ی قفقاز از پیکر ایران آغاز شد [ ۱ ] و این خواسته ی شوم ، با همدستی گروهی از دزدان دریایی پیشین که اکنون نام « دولت انگلستان » را بر خود نهاده بودند ، جامه ی عمل به خود پوشید . این ، اما ، پایان کار نبود . کوشش های روسیه به شیوه های گوناگون برای گسترش مرزهای خود به سوی جنوب ادامه یافت .
پس از سرنگونی دولت تزاری در روسیه ، در ماه ژوئن ۱۹۱۸ سران حزب مساوات در قفقاز دولتی پدید آوردند و بخشی از این سرزمین را که بر آن فرمان می راندند ، « جمهوری آذربایجان » نامیدند . به این ترتیب ، نام سرزمین شمالی رودخانه ی ارس از « آران » به « آذربایجان » تغییر یافت و این در حالی بود که در همه ی منابع تاریخی و جغرافیایی ایرانی و دیگر کشورهای جهان ، نام « آذربایجان » نام سرزمین های جنوب رودخانه ی ارس بود . نکته ی جالب این است که پس از سرنگونی دولت خودخوانده ی « جمهوری آذربایجان » به دست بلشویک ها ، دولت شوروی این نام ساختگی را تغییر نداد و همچنان نگاه داشت . [ ۲ ]
توجه دولت های استعمارگر غربی به آذربایجان نیز از سده های پیش آغاز شده بود . میسیونرهای مذهبی که در روند استعمارگری دولت های غربی ، پوشش مناسب فعالیت های تبهکارانه ی دولت های مطبوع خود را فراهم می کردند ، در عمل ، کارگزاران دولت های غربی در آذربایجان شدند . در واقع ، میسیونرهای آمریکایی و انگلیسی و آلمانی در پوشش مدرسه های مذهبی و شرکت تعاونی و بیمارستان در آذربایجان ، به کارهای دیگری سرگرم بودند : نوشتن دستور زبان برای تولید نوعی زبان ترکی در آذربایجان [ ۳ ] ، تربیت جاسوس برای دولت روسیه ی تزاری [ ۴ ]، کارشکنی در روند همبستگی مردم در اعتراض های اجتماعی همچون جنبش مشروطیت ایران [ ۵ ] و از همه مهمتر ، ایجاد پراکندگی در میان ایرانیان . همکاری پنهان دولت روسیه تزاری با دست پروردگان این نورسیدگان نیکوکارنما ، در دوره های بعد ، جلوه ای آشکار پیدا کرد : در دوره ی اشغال ایران در روزهای پس از شهریور ۱۳۲۰، دولت روسیه شوروی با دادن اسلحه و حمایت سیاسی از گروهی که شمار بزرگی از تجزیه طلبان که تربیت شدگان میسیونرها نیز در میان آنها بودند ، در تبریز و پس از آن ، در مهاباد دست به تاسیس دولت از روی الگوی « دولت مارشال پتن در فرانسه » زد . بدینسان پیشه وری ( بازمانده ای از کشتار سراسری کادرهای سوسیالیست و کمونیست ایرانی مستقل در حزب عدالت به دست دولت استالین ) ، و قاضی محمد ( یک روحانی گرجی تبار اهل سنت در مهاباد )، به ریاست دو دولت دست نشانده رسیدند .
مهمترین کوشش روسیه از سده های پیش این بود که در گام نخست ، رد پا و اثر فرهنگ ایرانی در بخش های اشغالی ایران در جنوب روسیه بزداید و در گام بعد ، انگاره ای به نام « تفاوت فرهنگی در ایران » را جا بیاندازد و به آن اعتبار ببخشد ؛ از این رو بود که در سده ی پیش ، آکادمی علوم روسیه دست به کار ترسیم نقشه های زبانی و تالیف واژه نامه برای گویش های ایرانی شده بود .
دکتر کیکاووس هومان در این کتاب پیشینه ی تاریخی ، فرهنگی و بافت جمعیتی سرزمین های آران و آذربایجان در دو سوی رودخانه ی ارس را بررسی کرده و بی پایه بودن ادعاهای تاریخنگاران و سیاست ورزان آران ( جمهوری آذربایجان ) را با ارائه ی سندهای گوناگون نشان داده است .   او بر آن است که  «ترکی سخن گفتن » مردم آذربایجان دلیلی بر « ترک نژاد » بودن آنها نیست  . این مساله « بحثی نژادی » نیست و تنها بحثی « زبانی » است و تنها زبان مردم این استان در درازای تاریخ دگرگون شده است . یک بخش از این کتاب به بررسی چگونگی دگرگون شدن زبان  مردم آذربایجان از « زبان  آذری » ( از شاخه های زبان پهلوی )  به نوعی زبان ترکی اختصاص داده شده است . ردکردن ادعای « ستم فارسی زبان ها  بر ترکی زبان ها » از دیگر مطالبی است که در این کتاب  می توان آن را خواند . سندی تاریخی از گویش آذری تبریز، متن آذری نقل شده از « رساله‌ی روحی انارجانی » و نقشه‌ای از جغرافیای ایران و اران مربوط به اوایل سده‌ی هجدهم  نیز در کتاب آمده است .

در فهرست این کتاب  این گفتارها را می توان خواند :

پیشگفتار
۱. بخش نخست : « جمهوری آذربایجان » نامی است مجعول و نادرست
۲. بخش دوم : خام اندیشی و رویای یکپارچگی آران و آذربایجان
۳. بخش سوم : موقعیت جغرافیایی و پیشینه ی تاریخی و فرهنگی آران
۴. بخش چهارم :

                       ۱. موقعیت جغرافیایی آذربایجان ؛
۲. قومیت مردم آذربایجان ؛
۳ . زبان مردم آذربایجان

۵. بخش پنجم : چگونگی دگرگونی زبان پهلوی مردم آذربایجان به ترکی
۶. بخش ششم : هوشیاری و عبرت :

                      ۱. رد یاوه ای زیر عنوان « ستم فارس ها بر هم میهنان آذری »
۲. نقدی بر هزلیاتی به عنوان لطیفه در باره ی هم میهنان آذری
۳. در باره ی لهجه های محلی و آموزش زبان ترک

۷. بخش هفتم : ایران کوده ( نمونه هایی از زبان پهلوی که مردم آذربایجان پیش از دگرگونی زبان شان به آن تکلم می کرده اند .) :

                       ۱. یک سند تاریخی از گویش آذری تبریز
۲. متن آذری نقل از « رساله ی روحی انارجانی »
۳. فهلویات
۴. نیریزات

بخش هشتم : نقشه ی جغرافیایی ایران و آران مربوط به اوایل سده ی هیجدهم میلادی