روی جلد کتاب « اقلیت ها »

اقلیت ها
نوشته : دکترمحمدرضا خوبروی پاک
چاپ اول : ۱۳۸۰ ؛ چاپ دوم : ۱۳۹۱
 ۲۴۲ صفحه – ۵۰۰۰  تومان
ناشر : انتشارات پردیس دانش ، با همکاری نشر و پژوهش شیرازه ، تلفن : ۲۲۲۰۶۱۳۳ – ۰۲۱

در روندی که با پیروزی جنبش مشروطیت در سال های آغازین سده بیستم آغاز شد ، با ژرف ترشدن و گسترش بحث « حقوق ملت »  یکی از مفهوم هایی که به متن های سیاسی ایران راه یافت ، مفهوم « اقلیت» بود . نبود  پیشینه و سابقه  برای  این گونه بحث ها ، در اینجا هم زمینه ای فراهم کرد تا سیاست ورزان ایران با الگوبرداری از سنجه های اروپایی که پیوسته  گونه ای مقایسه  کم اعتبار را پدید می آورد ، تیره های ایرانی را هم « اقلیت » به شمار آورند . این اشتباهکاری در دوره های بعد  تا آنجا  گسترش یافت که مفهوم « اقلیت » با مفهوم « قوم » درآمیخته شد .  نمونه ای از این نگرش را در برنامه ی کنگره دوم حزب کمونیست ایران ( در ارومیه ، ۱۹۲۷ ) می توان دید که تیره های ایرانی را « ملت » می نامید  . پیش از آن ،  نشست  موسوم به « انترناسیونال سوم »  که هدایت آن در دست کمونیست های روسی بود ،  تعبیر « کشور کثیرالمله ی  ایران » را در باره ی  کشور ما «ایران » به کار برده بود  و  این در شرایطی بود که به قول پژوهشگر معاصر ایرانی ، تورج اتابکی در ایران « ملت غیرخودی » – آنچنان که در روسیه وجود دارد – وجود نداشت. در ادامه و در سال های اخیر،  با گسترش گونه ای گرایش ماجراچویانه ، که می کوشد مفاهیم سیاسی را در راستای دستیابی به خواسته های گروهی  ، به گونه ی دلبخواهی ، به کار بگیرد ، مفهوم « قوم» جای خود را به مفهوم « ملت » داده است .
در بررسی ادعاهای این گروه آنجه بیش و پیش از هر چیز دیگری خودنمایی می کند ، این واقعیت است که به معنای «  تفاوت »  میان گروه های گوناگون شهروندان یک کشور توجه درستی نشده است . در واقع ، هواداران  گرایش های  « قومیت ساز» در ایران  که  اساس  تفاوت میان تیره های ایرانی را وجود گویش های گوناگون در ایران و دلیل « چندفرهنگی بودن » ایرانیان می دانند ، به یک واقعیت مهم توجه ندارند : « همریشه بودن گویش های ایرانی » . وجود گویش های گوناگون در ایران که یادگار فرهنگ باستانی یک ملت و نیژ نشانه ای انکارناپذیر از پایداری فرهنگی آن است ، در یکصد سال گذشته بهانه ای به دست  ابرقدرت هایی داد که در ایران به دنبال جستجوی منافعی برای خود بودند . اینکه دولت روسیه در هر دو دوره ی حاکمیت تزاری و شوروی ، پژوهش در باره ی گویش ها  و تیره های ایرانی را با حمایت مالی خود در پژوهشگاه های کشور روسیه پیش می برد ، در ارتباط تنگاتنگ  با کوشش های  توسعه طلبانه ی این دولت بود . در دوره هایی ، کارشناسان این دولت حتا دست به ترسیم نقشه های قومیتی و زبانی برای ایران زدند . اساس این کار نیز بر این گمانه  نهاده شده بود که رابطه ی تیره های ایرانی  با یکدیگر چیزی است در ردیف  رابطه ی  دولتی نورسیده مانند دولت روسیه که با توسل به زور و قدرت نظامی ، ملت های بسیاری را در چارچوب « امپراتوری روسیه » و پس از آن در اتحادیه « اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی » به بند کشیده بود . پیش از آن هم روسیه به بهانه ی دفاع از  اقلیت « اسلاو » و مذهب « ارتدوکس» بیش از سیزده بار به جنگ با دولت عثمانی دست زده بود ؛  اما انگیزه ی اصلی  دولت روسیه از برپایی این جنگ ها  راهیابی به کرانه های دریای مدیترانه بود .  به همین شیوه ، دولت فرانسه به بهانه ی دفاع از مسیحیان تبعه ی دولت عثمانی ، منافع خود در قلمرو عثمانی را پیگیری می کرد . نکته ی دیگری که در ارتباط با جایگاه گویش های ایرانی به آن توجه کافی نشده است ، این است که این گویش ها « گفتاری » هستند و کار تولید دانش در ایران و نوشتن متن های گوناگون علمی ، از علوم انسانی تا علوم تجربی ، با «زبان فارسی »که دستاورد تمدنی  و فرهنگی نویسندگان و هنرمندان همه ی تیره های ایرانی و ایرانی شده بعدی است ، انجام می شده و می شود .
«هم فرهنگی » تیره های ایرانی ساکن ایران که با بررسی چگونگی پذیرفته شدن زبان ملی « فارسی » و پیشرفت آن ، وجود افسانه های مشترک در میان مردمان تیره های گوناگون ایرانی و « موسیقی » این تیره ها که دارای ساختاری همسان است و به سبب همین همانندی ها « موسیقی ایرانی » نامیده  می شود ، از زمره ی واقعیت هایی است که به عمد از سوی دولت های بزرگ نادیده  گرفته  شده است ؛ در حالی که یکدستی و همسانی فرهنگی و همریشگی  تیره های ایرانی حتا در کشورهای اروپایی مانند ندارد .
در واقع ، دفاع از حقوق « اقلیت » که در جهان  پیشرفته  با انگیزه ی ژرفابخشی به دموکراسی و در راستای دموکراتیزه کردن جامعه انجام می گیرد ، در جهان  سوم  با دخالت  ابرقدرت ها  به شیوه ای برای باج خواهی از دولت ها برای یافتن جای پا برای ابرقدرت ها تبدیل شده است . کم مایه بودن دانش بومی در زمینه ی  علوم انسانی در  کشورهای جهان سوم راه را برای شیادی سیاسی و جازدن مفهوم های پیچیده سیاسی به جای یکدیگر باز گذاشته است .
دکتر محمدرضا خوبروی پاک ، عضو کارگروه « اقلیت » های سازمان ملل متحد در کتاب « اقلیت ها » کوشیده است تا  با ارائه ی تعریف از مقوله ی اقلیت و چارچوب حقوقی دفاع از آن ، بدفهمی هایی را  که در ایران در چارچوب دفاع از اقلیت ها ، در عمل ، به پراکندگی و تفرقه ملی دامن می زنند ، بررسی کند و پیشینه ای از شکل گیری مقوله ی دفاع از اقلیت  و جایگاه حقوقی آن در مجموعه ی حقوق جهان و حقوق شهروندی به دست دهد . نام فصل های کتاب از این قرار است : ۱. کلیات و پیشینه ی تاریخی ۲. طبقه بندی اقلیت ها ۳. خواست های اقلیت ها ۴. تعریف اقلیت ها ۵.  ستم به اقلیت ها ۶ . حمایت از اقلیت ها .