« فرا رسیدن ۲۹ خرداد روز تاریخی خلع ید از شرکت سابق نفت را که کارگران رنجدیدۀ معادن نفت در آن نقش بسزایی داشته اند و افتخار جاوید برای همۀ کارگران ایرانی به وجود آورده اند را به عموم هموطنان عزیز به خصوص کارگرانی که در راه آزادی و استقلال ایران و تجدید پیروزی های نهضت ملی کوشش می کنند تبریک عرض می کنم.»

دکتر محمد مصدق، خردادماه ۱۳۴۳

از نظر مصدق تامین استقلال کشور و رفع کامل نفوذ بیگانگان از هر مصلحت و سود آنی دیگری برتر و حیاتی تر بود. دکتر مصدق در مجلس شورای ملی در تشریح قانون ملی شدن صنعت نفت چنین گفت :

«در پیشنهاد ملی شدن نفت در سراسر ایران نمایندگان جبهۀ ملی به جنبۀ سیاسی آن بیش از جنبۀ مالی اهمیت داده اند و علت این بوده است که به علم الیقین تمام ملت ایران و به خصوص نمایندگان محترم مجلس و کمیسیون نفت می دانند که سرچشمۀ تمام بدبختی های این ملت ستمدیده ، همان وجود شرکت نفت است و بس و شاهد گویای آن وقایع و اتفاقات ، بدبختی های پنجاه سالۀ اخیر ملت ایران و بخصوص وقایع دوسالۀ اخیر این کشور و قتل ها و سوء قصدهای متعدد می باشد.

شرکت نفت با این تشبثات می خواهد همۀ مقامات را مرعوب خود نموده و فاسد کند و تقاضاهایی که داشته و دارد، انجام گردد. بدیهی است که امید ترقی کشور و بهبودی در وضع زندگانی اجتماعی ملتی که هیات حاکمۀ آن فاسد باشد، جز آرزوی خام و امیدواری تشنگان به سراب چیز دیگری نخواهد بود.

برای اینکه ما خود را از این وضعیت وخیم خلاص کنیم و برای اینکه دنیا بداند که هیچ دولتی حق نخواهد داشت و نخواهد توانست از معادن نفت ایران کوچکترین استفاده نامشروع بکند، ما باید صنعت نفت را در سراسر مملکت ملی اعلام کنیم.»

چند ماهی از عمر حکومت ملی دکتر مصدق نگذشته بود که نهضت ملی ایران امید ها را به طور عمیق در کشورهای آسیائی و افریقائی زنده کرد و همه چشم ها و قلب ها به سوی ایران، به سوی نهضت ملی ایران و به سوی رهبر آن دوخته شد و نهضت ملی ایران به عنوان الهام دهندۀ نهضت های آزادی بخش ملل محروم و کشورهای مستعمره سرمشق مبارزه و نبرد با استعمار جهانی قرار گرفت.

بی تردید نهضت ملی شدن نفت ، ارزنده ترین حرکت تعیین کننده ایست که به رهبری دکتر مصدق نه تنها سرنوشت اقتصادی و سیاسی ایران را دگرگون کرد ، بلکه آغازگر راه پویندگان همۀ مبارزان ستمدیده بود تا به آفرینندگی تاریخ و جامعهۀ خود برخیزند و بدینگونه هنگامه ساز قدرت های ملی در سراسر گیتی شوند.

دکتر مصدق به جهان آموخت که نیروی انسانی ملت ها و ارادۀ هماهنگ جامعه های ستم کشیده و استثمارشده از آنچنان قاطعیت و حقانیت انکارناپذیری برخوردار است که قادر است نظام سبعانۀ استعمارگران را در اندک مدت درهم بکوبد و به افسانۀ شکست ناپذیری امپریالیسم پایان بخشد.

مهمتر از قانون ملی شدن صنعت نفت «قانون طرز اجرای قانون ملی شدن نفت در سراسر کشور» بود.

روز ۲۹ خرداد سال ۱۳۳۰ روزی است که در تاریخ مبارزات ملت ایران درخشندگی افتخارآمیزی دارد. چه در این روز متعاقب تصویب قانون ملی شدن نفت ایران، هیأت مختلطی مرکب از نمایندگان مجلس شورای ملی و مجلس سنا و یک هیأت مدیره موقت برای ادارۀ شرکت ملی نفت و گرفتن حقوق ملت ایران از شرکت غاصب نفت جنوب، از طرف دولت وقت به سوی خرمشهر حرکت کردند تا به اجرای قانون بپردازند.

به این ترتیب روز ۲۹ خرداد روز خلع ید نام گرفت و به دنبال آن کارکنان خارجی شرکت نفت که بیش از ۴۵۰۰ تن بودند به طور دسته جمعی استعفاء دادند و از ایران خارج شدند. در این زمان از جانب دولت انگلیس علیه ایران تهدیدهای نظامی وسیعی به عمل آمد.

امپراتوری انگستان و شرکت نفت جنوب که مدت شصت سال بزرگترین و گرانبهاترین ثروت طبیعی ما را غارت کرده بود، هرگز فکر نمی کردند، قانونی که از مجلس شورای ملی ایران گذشته به مرحله اجرا درآید و آن دولت استعماری و مدیران این شرکت چپاولگر هیچیک این رخداد عظیم را جدی نگرفته بودند.

اما هنگامی که هیأت مدیره موقت برای ادارۀ شرکت ملی نفت، با تظاهرات پرشکوه مردم خرمشهر و آبادان و فریادهای شادی و مسرت از پله های ادارۀ مرکزی شرکت غاصب بالا می رفتند و هراسی از تهدیدهای رؤسای انگلیسی به دل راه نمی دادند، آن وقت آقای (دریک) مدیرعامل انگلیسی شرکت و سایر مدیران آن به تلخی دریافتند که با هیأتی سروکار دارند که پشتوانۀ ایشان ملت با عزم و ارادۀ ایران می باشد.

وقتی آقای (دریک) مدیر عامل شرکت از سخنگوی هیاًت پرسید: برای چه منظوری اینجا آمده اید؟

سخنگوی هیأت گفت: برای اجرای قانون ملی شدن نفت.

آقای (دریک) در حالی که رخساری برافروخته از خشم و آمیخته به نگرانی داشت، در پاسخ گفت که ما قانون شما را به رسمیت نمی شناسیم و از لندن دستور می گیریم نه دولت شما !

سخنگوی هیأت گفت : تا رسیدن دستور از لندن فعلاً یک اتاق در اختیار ما قرار دهید تا در آنجا استقرار پیدا کنیم .

آقای دریک بدین امر رضایت داد و هیأت درآنجا استقرار یافت .

وقتی نخستین موفقیت هیأت به اطلاع مردم گردآمده در آن سوی رود (در آن هنگام هنوز پلی برروی رود کارون مقابل ادارۀ مرکزی برقرار نشده بود) رسید، فریادهای پرشور و بانگ شادی و غرور مردم به اوج رسید.

خلع ید، کانون اصلی و اساسی فساد و بدبختی های ملت ایران را از میان برداشت و دست دزدان و چپاولگران خارجی را از اموال و منابع طبیعی کشورمان کوتاه کرد.

در تاریخ سوم خرداد ۱۳۳۰ دکتر مصدق پیامی خطاب به ملت ایران فرستاد که خلاصۀ آن چنین است :

« هموطنان عزیز ، در تاریخ ملت ها روزهای درخشان و پرمسئولیت و افتخار و موفقیت کمتر پیدا می شود. ایام عادی و گذران برای همۀ ملل یکسان است ولی آن ملتی که خوب و شرافتمندانه وظیفه اش را در برابر وطن ، پرچم و تاریخ مملکت ادا کند ، بیشتر از دیگران قدرت اخلاقی و عظمت روحی از خود نشان داده است.

امروز یکی از آن ایامی است که شما هموطنان می وانید صفحۀ جدید و مقدسی در حیات اجتماعی و اقتصادی خود باز کنید و پس از پنجاه سال که از استقلال و آزادی سیاسی ما نامی بیش نمانده بود ، دورۀ نوینی را در برابر نسل معاصر و نسل آینده به وجود بیاورید.

رشد و نبوغ سیاسی شما می تواند امروز را مبداء تحول و نهضت اصلاحی آینده قرار دهد…

من تردید ندارم که شما هموطنان عزیزم راهی را انتخاب خواهید کرد که با شرافت ایرانیت و با غرور ملی و احساسات وطنی مطابقت دارد…

آوازۀ همت و عزم خلل ناپذیر شما در گسستن زنجیرهای استعمار اقتصادی به گوش جهانیان رسیده و خواهد رسید…

من افتخار خدمتگزاری مردم را بالاترین و پرقیمت ترین افتخارات حیات خود محسوب داشته و می دانم به غیر از اطاعت و امتثال فرمان هموطنان محبوب، هدفی دیگر ندارم. »

مصدق در مصاحبۀمطبوعاتی خود در تاریخ سوم خرداد ۱۳۳۰ با مخبرین جراید خارجی می گوید :

« به این دلایل است که به عقیدۀ ملیون ایران، اولین قدم در راه اصلاحات مملکت رفع شر عمال شرکت سابق نفت است که ملتی را فدای مطامع خود کرده اند … باید به ملل آزاد جهان اعلام کنید که آخرین سعی ملت ایران برای نجات خود و شرق میانه همین اقدام ملی یعنی مبارزه با مداخلات بیگانه که بزرگترین آن شرکت سابق نفت است ، می باشد و ملت ایران برای تسلط بر اوضاع سیاسی و اقتصادی خود ناچار است تا آخرین نفس برای اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت یعنی قطع ایادی بیگانگان از ثروت ملی و استقلال سیاسی خود مبارزه کند. »

دکتر مصدق نه تنها در اجرای اصل ملی شدن صنعت نفت پیروز شد بلکه کلیۀ توطئه ها و دسائس سیاسی و اقتصادی دشمن را چه در داخل کشور و چه در مجامع بین المللی نقش بر آب کرد و پس از خلع ید از انگلستان و مبارزه برای قطع ایادی این استعمار کهنه کار با تمام قوا در برابر یورش امپریالیسم تازه نفس آمریکا به مقاومت پرداخت و اجازه نداد که آمریکا پا بر جای انگلستان بگذارد و تسلط یک امپریالیسم، جایگزین قدرت و نفوذ امپریالیسم دیگر گردد.

۲۹ خرداد ۱٣٨۷

برگرفته از : پایگاه ایران بوم (با ویرایش)