ورود و درگیرشدن برخی از مسئولان دولتی در مباحث قومی سابقۀ دور و درازی ندارد. آگاهی دربارۀ حساسیت مباحث قومی و نیز برخورداری‌ مسئولان کشوری از حداقلی از آگاهی تاریخی در دوره‌های مختلف و رعایت قوانین و مقررات مربوطه و همچنین مسئولیت‌پذیری ملی در برابر منافع ملی و امر ملی، موجب شده بود تا مسئولان کشوری در صد سال اخیر نه ‌تنها وارد مباحث قومی نشوند، بلکه با اتخاد تدابیر قانونی، در برابر هر نوع قوم‌گرایی و افراط‌گرایی قومی یا زبانی و… معمولا مواجهه‌ای مدبرانه داشته باشند. متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد هستیم به دلیل بی‌توجهی به مقررات و نیز اطلاع ‌نداشتن و ناآگاهی برخی مسئولان از تاریخ دیرین ایران و مناسبات درهم‌تنیدۀ ایرانیان و امر ملی و نیز نبود درک درست از مختصات فرهنگی و تاریخی و حتی اسطوره‌ای در ایران و‌… … و نیز بی‌توجهی دولت به آموزش مستمر مسئولان مربوطه و حتی فقدان نظارت کافی مقامات مافوق و حتی نبود دقت در گزینش مسئولان، گاه و بی‌گاه، برخی مسئولان در سطوح محلی یا ملی در مباحث قومی درگیر می‌شوند و به این وسیله مشکلاتی برای کشور ایجاد می‌کنند. تأسیس فراکسیون‌های قومی مانند فراکسیون ترک‌ زبانان در مجلس شورای اسلامی، برخی مواضع دربارۀ کشورهای همسایه از منظر مباحث قومی مانند «خشک‌سالی تقصیر ترکیه نیست»؛ (در‌حالی‌که کارشناسان و پژوهشگران در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی آگاه‌اند که به‌عنوان نمونه، پروژه‌های گاپ و داپ ترکیه چه پیامدهای نگران‌کننده‌ای در سطوح منطقه‌ای بر جای گذاشته است) یا برخی مواضع مسئولان محلی دربارۀ مهاجربودن گروهی از ایرانیان شریف از جمله مباحثی است که نشانگر درگیرشدن این دست از مسئولان با اغراض مختلف با مباحث قومی است. در تازه‌ ترین اتفاقات و رویدادهایی از این دست، سرپرست معاونت سیاسی استانداری اردبیل اعلام کرد که نام کوه سبلان تغییر یافته و برای ثبت جهانی آن اقدام می‌شود. انتشار سخنان سرپرست معاون سیاسی و امنیتی استان اردبیل بازتاب بسیاری در محافل رسانه‌ای و علمی داشت. مشخص نیست معاونت تازه منصوب‌شده بر اساس کدام منطق حکمرانی و بر مبنای کدام داده‌های متقن تاریخی ادعا کرده که نام سبلان در دورۀ پهلوی بر کوه سبلان گذاشته شده است؟ آیا این موضعگیری صرفا ناشی از اشتباه و ناآگاهی تاریخی صورت گرفته یا آنکه این مواضع حکایت از برنامه‌های دیگری دارد؟ به‌ ویژه آنکه نام تاریخی سبلان با ثبت حداقل هزارساله آن در متون تاریخی به دورۀ پهلوی نسبت داده شده است!

۱.بر مبنای بسیاری از منابع تاریخی در دورۀ اسلامی شامل منابع عربی و منابع فارسی، اشارات دقیق و صریحی به کوه سبلان با نام اصیل و تاریخی آن شده است. کوه سبلان در این منابع افزون بر بلندی کوه و نزدیکی به اردبیل در تاریخ ایران وجوهی اسطوره‌ای هم به خود گرفته و به نوعی با آیین زرتشت و اعتقادات تاریخی ایرانیان در هم آمیخته است. مروری بر منابعی که به سبلان با نام سبلان اشاره کرده‌اند، اهمیت این نام تاریخی و اسطوره‌ای را نمایان می‌کند. از جمله این منابع ، کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب، به‌عنوان نخستین کتاب فارسی در علم جغرافیا در سدۀ چهارم است که بیش از هزار سال قبل تألیف شده است. در حدود العالم به‌ صراحت از سبلان نام برده شده است. در دیگر آثار تاریخی و جغرافیایی دورۀ اسلامی هم بارها به نام سبلان اشاره شده است. ابن حوقل، مقدسی، یاقوت حموی و دیگران در آثار خود در هزار سال گذشته از نام سبلان برای این کوه اسطوره‌ای استفاده کرده‌اند. حتی شعرایی برآمده از سرزمین های شمال رود ارس، مانند خاقانی نیز در اشعار خود به نام سبلان اشاره کرده است. توضیحات فنی عمیق‌تر این موضوع در نوشته‌های دیگری که از جمله یکی از آنها در «شبکۀ شرق» منتشر شده، آمده است.

۲.ورود مسئولان استانی به تغییر نام برخی مناطق جغرافیایی و آن‌ هم مناطقی با حساسیت بسیار که بخشی از گنجینۀ تاریخی و باستانی و اسطوره‌ای ملت ایران و اهالی شریف استان اردبیل و البته بخشی از حافظۀ تاریخی بااهمیت ایرانیان محسوب می‌شوند، برآمده از چه ضرورت و نیز پیوست‌های مطالعاتی است؟ به سخن دیگر، منطق حکمرانی ایجاب می‌کند که هر موضع یا هر تصمیم یا اقدامی در این سطوح برآمده از مقدمات کارشناسی و علمی باشد و البته پس از مطالعات و پژوهش‌های متنوع، ضرورت آن اقدام هم مورد توجه قرار گیرد؛ یعنی مشخص شود که چرا این موضوع در دستور کار قرار گرفته است و از میان انبوه چالش‌ها و مسائل حساس و مشکلات اقتصادی و فرهنگی و میراثی چرا چنین اقدامی اولویت دارد؟

مثلا آیا تغییر نام سبلان در اولویت است یا رسیدگی به حفظ برخی آثار باستانی استان زرخیز اردبیل که در معرض فرسایش یا کم‌توجهی‌ها قرار گرفته است؟ ضروری است که سرپرست معاونت سیاسی و امنیتی استان اردبیل به فوریت پیوست کارشناسی صورت‌گرفته برای تغییر نام کوه سبلان را منتشر کند تا پژوهشگران و متخصصان امر هم در جریان نتیجۀ مطالعاتی که به این موضعگیری منجر شده است، دسترسی داشته باشند و اگر چنین مطالعاتی انجام نشده است، به صورت فوری در پی اصلاح موضع خود برآیند تا حساسیت‌های شکل‌گرفته مرتفع شود.

۳.متأسفانه با وجود بازتاب گستردۀ مواضع غیرکارشناسی سرپرست معاونت سیاسی استانداری استان اردبیل، تاکنون مسئولان مربوطه در سطوح استانی مانند استاندار و نیز سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل دربارۀ این موضوع سکوت کرده‌اند و دیگر مسئولان مربوطه در سطح کشوری نیز واکنش علنی و مشهودی نداشته‌اند. سکوت و بی‌توجهی در برابر رویدادهایی از این دست که منجر به نگرانی عمومی شهروندان در استان اردبیل و دیگر نقاط کشور شده است، می‌تواند پیامدهایی از‌ جمله گسترش بی‌اعتمادی به دولت به همراه داشته باشد. البته در کنار بی‌تفاوتی دولتی‌ها و حتی سازمان‌های ذی‌ربط به این موضوع حساس، خوشبختانه واکنش گستردۀ افکار عمومی و رسانه‌ای به موضوع نشان داد، ملت ایران مانند همیشه دربارۀ موضوعات مرتبط با هویت ایرانی با کسی تعارف ندارد. آیا این رویدادها موجب می‌شود تا این دست از مسئولان مربوطه هشیار شوند و آب به آسیاب افراطی‌های قوم‌گرا نریزند؟

برگرفته از : روزنامۀ شرق، ۴ آبان ۱۴۰۴  (با ویرایش)َ