گزارش در بارۀ حرکت پان تورانی
دفتر استخبارات (جاسوسی) ادارۀ اطلاعات  خبررسانی
شمارۀ دو.
اکتبر ١٩١٧

جمعیت های ترک‌زبان در ایران

مهاجرت‌هایی که بین سده‌های ١١ تا ١٣ میلادی طوائف ترک‌زبان را از آسیای میانه، به قازان، قفقاز و آناتولی منتقل کرد، برخی از آنها را در استان‌های ایران، در شمال دشت مرکزی و بخصوص شمال غربی‌ترین استان، آذربایجان نیز جای داد.
این ترک‌زبان‌ها در ایران، در حال حاضر، خودآگاهی ملی ترک ندارند. برخلاف‌ ترک‌های اهل سنت آناتولی، آنها همچون فارس‌ها شیعه هستند. تکین آلپ اذعان دارد که آنها هنوز به فارسی نامه‌نگاری می‌کنند و روزنامه‌های فارسی می خوانند و در واقع تبریز، پایتخت آذربایجان، مرکز جنبش ناسیونالیسم – ملی‌گرایی ایرانی بوده است.
تکین آلپ در صدد است به آذربایجانی‌ها یک «روح ترکی» بدهد و می‌کوشد تا اثبات کند که این امر، ایران را از داخل تقویت خواهد نمود. ناسیونالیسم ایرانی را در واقع مجزا خواهد کرد و ایرانی‌ها را به خصومت بر علیه عثمانی ها سوق خواهد داد. فعالیت « ک.ا.ت »(کمیتۀ اتحاد و ترقی) هیچ نشانی از ارتکاب چنین اشتباهی نشان نمی‌دهد. سیاست آنها در سال های  جنگ (جهانی اول) این بوده است که ناسیونالیسم ایرانی در ایران را حمایت کنند و آن را بر علیه رژیم انگلو – روس به هیجان آورده، شعله‌ور سازند. آنها برای ایرانی متحد و قوی، آزاد شده از کنترل آنگلو – روس که بعدا با امپراتوری عثمانی متحد شده و به هژمونی عثمانی در خواهد آمد نقش‌آفرینی می‌کنند. و اما اگر روشن شود که ژریم آنگلو – روس قابل ساقط کردن نیست، « ک.ا.ت. » ممکن است که برای جایزۀ کوچکتر بازی کند و تلاش نماید که جمعیت‌های ترک‌زبان ایران را جدا سازد.
عثمانی‌ها همیشه میل به تملک آذربایجان داشته‌اند. آن را بیش از یک بار در قرن های ١۶ و ١٧ اشغال کردند و سراسر آن را برای چند هفته در زمستان ١٩١۵-١٩١۴ به عنوان یک حادثۀ ناگهانی در تهاجم خود به قفقاز گرفتند .

صفحۀ عنوان سند

متن  سند