سیدعلیرضا میرعلی نقی
تصویر شهرداد روحانی بر روی بسته ی کتاب و لوح فشرده ی « سمفونی خلیج فارس »
سوئیت سمفونی خلیج فارس
( کتاب + لوح فشرده )
ساخته ی : شهرداد روحانی
نوازندگان : ارکستر سمفونی لندن
گروه کر : « صداهای لندن »
سنتور : نسیم شاملو کیا
آهنگساز و رهبر ارکستر : شهرداد روحانی
چاپ اول : ۱۳۹۲
۱۶ + ۱۵۲ صفحه ( کتاب و نقشه های تاریخی ) + لوح فشرده – ۳۵۰۰۰ تومان
به سرمایه ی : بانک سامان
ناشر : موسسه ی فرهنگی و هنری آوای باربد
پخش انحصاری : باربد – تلفن : ۶۶۰۲۱۳۰۰ – ۰۲۱
سفارش ساخت آثاری برای اجرا با ارکسترهای بزرگ، برای تکریم آثار و یا حوادث تاریخی و شخصیت ها و یا نمادهای بارز جغرافیایی، از رشته‌کوه تا دریا، که در حکم نمادهایی برای فخر و غرور ملی هستند، سابقه ی زیادی در موسیقی ایران ندارد. بیشتر این آثار، سابقه‌ای در حدود سی‌سال و کمتر از آن دارند که در جریان رواج تدریجی «اغلاط مصطلح» در فضای گفتاری موسیقی ایران، «آثار مناسبتی» نام گرفته‌اند. در مجموعه ی قابل‌توجهی که این نوع سفارش‌های مثمر ثمر، از سوی مسئولان و موسیقی‌دانان، فراهم آمده، آثاری واجد عیار هنری والا و حاوی ارزش‌های موسیقیایی در حد قابل‌توجه وجود دارند که فراهم نشدن فرصت برای انتشار عمومی، حبس ابدی آنها در آرشیوهای دولتی و خصوصی (که هر دم در معرض انهدام هستند)، امکان شنیدن و ماندگارشدن آنها را از بین برده است.
«سوئیت سمفونی خلیج فارس» در تکریم ارزش و عظمت خلیج فارس ساخته شده است و از دیدگاهی کلاسیک عنوان «سوئیت سمفونیک» کاملاً مناسب این اثر است. می‌دانیم که سوئیت، از فرم‌هایی است که پیچیدگی کمتری دارد، و شامل قطعاتی به ظاهر پراکنده است که یک رشته ی اصلی، عامل پیوند آنهاست. در این‌جا، این رشته ی پیوند‌دهنده، «فضای ایرانیِ» نغمه‌ها و ریتم‌ها، و محوریت موضوعیِ خلیج فارس به عنوان یکی از مهمترین نمادهای جغرافیای تاریخی – سیاسی ایران است. آهنگساز، با سابقه‌ای درخشان از تحصیلات آکادمیک، رشد در خانواده‌ای شهره به استعداد در موسیقی، سال‌ها نوازندگی پیانو و ویولون در سطحی حرفه‌ای، تجربه ی فراوان در آهنگسازی و اجرا و رهبری ارکستر، توانایی خود را در نمایان ساختنِ این ایده‌آلیسم هنری- ملی، ارائه کرده است. از نگاه نگارنده، مهمترین ارزش و امتیاز این قطعات، پای‌بندی آنها به زبان موسیقی است و بی‌نیازی از تکیه بر کلام و صدای تکخوان، که متأسفانه بسیاری از آهنگسازان دانش‌آموخته ی ما از آن گریزی ندارند و این شعر- شیفتگی که ختم به خواننده- سالاری می‌شود، باعث شده آثاری که در ابتدای اجرا به نظر می‌رسد سمفونی و یا قطعه بی‌کلام دیگری باشند، ناگاه و شاید ناچار ، تبدیل به تصنیف و ترانه شوند و از «زبان موسیقی» ناب دور بیفتند. «خلیج همیشه فارس» اثر شهرداد روحانی، کاری است خوش صدا که با تکیه ی آشکار به زبان موسیقی بیان می‌شود و اگر به طور نامحسوس در ساخت آن از گروه کُر (همخوانان) استفاده‌ای شده، از محوریت کلام به دور است و در خدمت ارتقای زبان اصوات قرار گرفته است.
رشته ی وحدت‌دهنده ی میان این مرواریدهای پراکنده، یعنی همان «فضای ایرانی» و تلاش موفق آهنگساز برای تداعی تصویری نیلگون و پهناور و غرورآفرین از خلیج فارس، با زبان ارکستر، مهمترین مایه‌های ایرانی را از صافی ذهن و دانش فنی- هنری، به آزمون گذاشته است: از دشتی تا ماهور، و از نوا تا چهارگاه. چهارگاه را در ذات خود، مایه‌ای حماسی می‌دانند. در این قطعه‌ها، ما صدایی «سنتی» و «عادت‌شده» را نمی‌شنویم و نباید هم می‌شنیدیم. فواصل سازنده ی این مایه‌های غنی و قدیمی، تغییر یافته‌اند تا بتوانند پذیرای فضای هارمونیک – کنترپوانیک موسیقی و قابل اجرا با سازهای ارکستر سمفونیک باشند. این‌جا دیگر مایه ی دشتی، تداعی‌کننده ی نی چوپانی نیست بلکه برعکس، فواصل دشتی تعدیل‌یافته (تامپر‌ه) به‌طور غیر‌مستقیم با زبان هارمونیک شاهکارهای کلاسیک اواخر قرن نوزدهم شنیده می‌شود و حاصل کار کاملاً ایرانی (و نه الزامآً سنتی) است؛ ما دشتی می‌شنویم و نه چیز دیگر. همین اتفاق به‌طور مشخص‌تری در چهارگاه نیز می‌افتد و به ذائقه ی شنیداری اکثریت، نزدیک‌تر است. گاهی اوقات نغمه ی هفت‌ضربی با وزن مُستَفعلن، قطعه ی معروف چهارگاه، اثر استاد حسین علیزاده را به یاد می‌آورد، و یا هنگامی‌که مایه ی چهارگاه به کمک سازهای بادی برنجی و استفاده از باس استیناتو، حالت حماسی و قدرت را در اوج توانایی تصویر می‌کند. موسیقی شهرداد روحانی در این لوح فشرده، دانسته و سنجیده، از قدرت تصویر‌سازی بهره‌ور است و گاه تداعی‌کننده ی صحنه‌هایی از یادنرفتنی، از فیلم‌های ماندگار تاریخ سینماست، که با محوریت موضوعی عظیم و سترگ ساخته شده‌اند. فضای هارمونیک آنها بسیار زیبا و خیال‌انگیر است و با به‌کار‌گیری استادانه از سازهای بادی چوبی، سازهای بادی برنجی، زهی‌های بم و به خصوص کنترباس، و با نگاشتن خطوط پردامنه و کشیده و نیرومند برای آنها و طراحی ظریف در کل بافت ارکستر، یادآور پهنا و ژرفای عظیم و آرامش آسمانی خلیجی نیلگون است که از آغاز، عنوان پاک و سربلند «فارس» را بر پیشانی داشته و خواهد داشت. توصیف موسیقی‌ای که بی‌تکیه بر کلام، صدای تکخوان، ملودی‌های مشهور عامه‌پسند، صدای سازهای سنتی، و تنها با تکیه بر نیروی زبان اصوات، به صدا درمی‌آید و تصویر‌سازی می‌کند، کاری است دشوار و شاید غیر‌ممکن ؛ و بهتر آن است که با دقت و دلدادگی، بارها شنیده شود.
نظر شما