به گزارش گروه رسانه‌ای شرق، در‌حالی‌که به دلیل حملات ماه گذشته اسرائیل و آمریکا و ابهام دربارۀ آینده، کشور در شرایط بسیار حساسی به سر می‌برد، وقوع چند رویداد تروریستی در زاهدان و غرب کشور موجب بروز تلفات و پرسش‌هایی شد. آیا میان این اقدمات تروریستی و رویارویی اسرائیل و آمریکا با ایران ارتباطی وجود دارد؟ آیا منافع ترکیه و عراق و دیگر کشورهای منطقه هم تحت تأثیر این تحولات قرار دارد؟

روز گذشته سه نفر از عوامل سازمان موسوم به جیش‌العدل با حمله به دادگستری زاهدان روز خونینی را برای این شهر راهبردی در جنوب شرق کشور رقم زدند. متأسفانه بر اثر حملات سه عامل این گروه به دادگستری حدود ۳۰ نفر از هموطنان شهید و زخمی شدند و هر سه عامل تروریستی نیز کشته شدند. گزارش شده در میان کشته‌شدگان رویداد تروریستی حمله به دادگستری زاهدان چند غیرنظامی از جمله یک نوزاد و یک زن نیز دیده می شوند. عملیات تروریستی زاهدان به‌ سرعت از سوی بسیاری از شخصیت‌های اجتماعی و معتمدان و به‌ ویژه روحانیون و مولوی‌های استان سیستان‌و‌بلوچستان، مسئولانه و با درایت و با شدت محکوم شد. همزمان در حملۀ مسلحانۀ عوامل سازمان پژاک، شعبۀ ایرانی سازمان کارگران کردستان ترکیه، در بانه و سردشت چند نفر از نیروهای مرزبانی و نظامی شهید شدند .

پیش ‌از‌ آن و در هفتۀ گذشته، شبکۀ بی.‌بی‌.سی فارسی با اعزام گزارشگر به مقر سازمان پژاک ضمن مصاحبه با یکی از مسئولان این سازمان مسلح، گزارشی تصویری از یکی از مقرهای زیر‌زمینی سازمان پژاک منتشر کرد؛ مقری که شبیه غارهای سازمان کارگران کردستان ترکیه در دل کوه ایجاد شده بود. مشخص نیست که آیا تهیۀ گزارش بی.‌بی‌.سی فارسی دربارۀ پژاک در این برهه از زمان تصادفی بود یا اینکه با رویدادهای تروریستی که روزهای بعد بروز کرد، در ارتباط بود؟ در ماه‌های گذشته و پس از انتشار پیام عبدالله اوجالان از زندان امرالی در ترکیه مبنی بر بن‌بست تئوریک و نظری در ساختار پ‌.ک‌.ک و لزوم خلع سلاح و انحلال این سازمان مسلح مخالف دولت ترکیه، حزب کارگران کردستان ترکیه با برگزاری کنگره، خود را منحل و از آمادگی خود برای خلع سلاح خبر داد. به دنبال این رویداد ۳۰ نفر از چریک‌های این سازمان در سلیمانیه سلاح‌های خود را کنار گذاشتند و روند خلع سلاح «پ.‌ک‌.ک» به صورت رسمی آغاز شد. پیش‌بینی تحلیلگران ترکیه‌ای این است که این روند یعنی خلع سلاح «پ.‌ک.‌ک» حدود شش ماه طول خواهد کشید. یکی از مباحث اصلی و جنجالی مرتبط با سازمان «پ‌.ک.‌ک» تأکید دولت ترکیه و رئیس‌جمهور ترکیه بر لزوم خلع سلاح شعبۀ سوری پ‌.ک.‌ک یعنی حزب اتحاد دموکراتیک یا پ‌.ی‌.د است که امروزه در قالب نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) یا قسد به صورت هم‌پیمانی با آمریکا در سوریه استقرار دارد. طرف ترکیه‌ای در موضع‌گیری‌های خود بارها خواستار خلع سلاح پ.ی.د و قسد شده و در مقابل گروه قسد تاکنون از پذیرش درخواست ترکیه خودداری کرده است.

در مواضع دولت ترکیه اگرچه بارها نسبت به خلع سلاح شعب مختلف «پ.‌ک.‌ک» تأکید شده و دولت ترکیه گاه شعب سوری و حتی گاه پژاک را مورد حملۀ نظامی قرار داده است، اما در مواضع دولت ترکیه تأکید کمتر و نامحسوسی روی خلع سلاح پژاک صورت گرفته است. مشخص نیست که آیا دولت ترکیه از ابزارهای در اختیار برای تحت فشار قرار‌دادن رهبران پ.‌ک‌.ک بر لزوم خلع سلاح پ.‌ی.‌د و به‌ویژه پژاک استفاده می‌کند یا تنها بر شعبه سوری پ.‌ک.‌ک تمرکز دارد؟ اما اتفاقات دیگری که بعد دیگری از تحولات جاری را روشن می‌کند، حمایت گستردۀ اسرائیل از دروزی‌ها و حمله به قوای دولت موقت سوریه به رهبری احمد الشرع است؛ حملاتی که به بمباران وزارت دفاع دولت سوریه ختم شد و در نهایت، با اعلام روز گذشته محافل دروزی مبنی بر نوعی از خودمختاری وارد مرحله تازه‌ای شد .

حمایت اسرائیل از دروزی‌ها با جمعیت حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر در سوریه گام نخست اسرائیل در درون سوریه است و ممکن است در گام بعدی این حمایت به پ.‌ی.‌د نیز کشیده شود و به ‌این‌ ترتیب رقابت‌های منطقه‌ای میان ترکیه و اسرائیل وارد مرحلۀ تازه‌ای شود؛ چر‌ا که در صورت دخالت اسرائیل در موضوع کردهای سوریه، منافع ترکیه با چالش و دردسر بسیار بزرگی دست به گریبان خواهد شد و حتی ممکن است به تقابل و رودررویی آشکار ترکیه و اسرائیل منجر شده و کل پروسۀ خلع سلاح «پ‌.ک‌.ک» هم با بن‌بست مواجه شود.

در ماه‌های گذشته لحن مقامات دو طرف اسرائیلی و ترکیه‌ای در برابر یکدیگر به تندی گرایش پیدا کرده و هر آن ممکن است با دخالت اسرائیل موضوع گروه‌های مذهبی، زبانی و قومی در سوریه یعنی دروزی‌ها، علوی‌ها و کردهای سوریه به یکی از چالش‌های جدی میان اسرائیل و ترکیه مبدل شود. اسرائیل در اتخاذ مواضع خصمانه چندان در گیر و بند مقررات بین‌المللی یا ملاحظات انسانی نیست. در ‌این‌ باره مواضع دولت آمریکا نیز بسیار با اهمیت است و می‌تواند روند تحولات منطقه را وارد جهت‌گیری متفاوتی کند. در صورت درگیرشدن اسرائیل با مسئلۀ پ.‌ی.‌د و قسد، این موضوع می‌تواند به اقلیم کردستان عراق نیز کشیده شود و به‌ این‌ ترتیب دولت عراق نیز با شرایط جدیدی مواجه شود و ترتیبات امنیتی منطقه با بی‌نظمی گسترده‌ای روبه‌رو شود. گروهی از تحلیلگران موضع منفی پ.‌ک.‌ک و رهبری آن یعنی عبدالله اوجالان علیه اسرائیل را عاملی حساس در تغییر مناسبات میان پ‌.ک.‌ک و شعب آن با اسرائیل ارزیابی می‌کنند، اما نگاهی به سوابق سازمان پ.‌ک‌.ک و نیز چرخش ایدئولوژیک این سازمان مؤید این نکته است که این سازمان یا شعبه‌های ایرانی و سوری آن ممکن است در نوع نگاه خود به اسرائیل به صورت راهبردی یا تاکتیکی تجدید‌نظر کنند. در این شرایط نه‌ تنها منافع دولت‌های سوریه و ترکیه تحت تأثیر این رویداد با چالش بزرگی دست به گریبان  خواهد شد، بلکه منافع دیگر کشورهای منطقه از‌ جمله عراق و ایران نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

اگر اقدامات تروریستی اخیر در زاهدان و غرب کشور به صورت تصادفی همزمان نشده باشد و برخی برنامه‌سازی‌های رسانه‌ای نیز هدفمند این موضوعات را برجسته کرده باشند، می‌توان چنین نتیجه گرفت که استفاده از ابزارهای قومی و مذهبی و زبانی و طایفه‌ای و مانند آن در رقابت‌های منطقه‌ای در حال دگردیسی است و می‌تواند به اقدامات پرریسکی نیز منجر شود. وظیفۀ دستگاه دیپلماسی کشور در پرتو چنین افقی و تحولاتی باید تابعی از منافع ملی و استفاده از ظرفیت‌های گوناگون کشور باشد.

گسترش رایزنی‌ها با دولت‌های منطقه از جمله عراق و ترکیه و تجدیدنظر در مناسبات ایران با دولت جدید سوریه می‌تواند گام نخست برای طراحی سیاستی متناسب با منافع ملی کشور در شرایط بسیار حساس پیش‌رو باشد. پیش‌ از این هم تجدید‌نظر در‌بارۀ حاکمان جدید سوریه باید مورد توجه باشد، اما شرایط اخیر منطقه ضرورت برقراری رابطه با دولت موقت سوریه را دوچندان کرده است. این در حالی است که تحولات قفقاز جنوبی هم وارد مرحلۀ جدیدی شده است و هر نوع اقدام ترکیه یا دولت جمهوری آذربایجان در ‌این ‌باره می‌تواند دیگر متغیر‌های مؤثر بر مناسبات منطقه‌ای را تحت تأثیر خود قرار دهد و همزمان منطقه را با چند بحران بزرگ از‌ جمله تشدید تنش‌های منطقه‌ای، بن‌بست خلع سلاح پ.‌ک.‌ک و هرج‌ و مرج و آشوب در بخش بزرگی از جنوب غربی آسیا و جنوب قفقاز مواجه کند. گسترش دیپلماسی منطقه‌ای در کنار به نتیجه رساندن گفت‌وگو با طرف آمریکایی برای حل ‌و فصل مسائل هسته‌ای و دیگر مسائل فی‌مابین مهم‌ترین روش در دسترس برای مواجهه با شرایط پیچیده منطقه‌ای است.

برگرفته از : روزنامۀ شرق، ۵  امرداد ۱۴۰۴ ، (با ویرایش)