پانزدهم شهریور امسال ، هفتاد و هشت سال از روزی می گذرد که در گرماگرم اشغال ایران به دست نیروهای متفقین ، گروهی از جوانان و نوجوانان ایران نخستین هسته ی جنبشی را برای دفاع از هستی های مادی و معنوی ملت ایران تشکیل دادند .

در سال های اخیر ، کوشش های برنامه ریزی شده ای در راستای « فاشیست دانستن » ملی گرایان ایرانی و پان ایرانیست ها از سوی وابستگان به روسیه ، انگلستان و آمریکا آغاز شده است . در اینجا برای یادآوری معنای « جنبش پان ایرانیسم » ، بخشی از مقاله ای را که شادروان دکتر محمود افشار یزدی ، میهن پرست طراز اول ایرانی در آن این واژه را به کار برده است، می آوریم. محمود افشار یزدی پان ایرانیسم را این‌گونه تعریف می‌کند :

«پان‌ایرانیسم در نظر من باید «ایده‌آل» و هدف اشتراک مساعی تمام ساکنین قلمرو زبان فارسی باشد در حفظ زبان و ادبیات مشترک باستانی . منظورم اتحاد کلیه ی ایرانی‌نژادان – فارس‌ها، افغان‌ها، لرها و آذری‌ها، کردها، بلوچ‌ها، تاجیک‌ها و غیره- است برای حفظ و احترام تاریخ چندهزار سال مشترک و زبان ادبی و ادبیات مشترک. هیچ‌وقت عقلای ایران اندیشه اینکه به خاک کشورهای دیگر تجاوز کنند را در مخیله خود نداشته‌اند . همیشه حرف این بوده‌ است که ما باید از لحاظ ارضی وضع کنونی خود را نگاه داریم و استوار کنیم . پان‌ایرانیسم ما باید جنبه ی دفاعی و فرهنگی داشته باشد نه تهاجمی . به این معنی که در برابر «پان» های دیگر، مانند پان‌تورانیسم یا پان‌عربیسم که قصد تجاوز از حدود ارضی خود دارند، مقاومت داشته باشیم. » [ ۱ ]

در ادامه دیدگاه رسمی حزب پان ایرانیست در باره ی این مکتب را می خوانیم .حزب پان ایرانیست جنبش را اینگونه معرفی می‌کند:

« پان‌ایرانیسم وحدت و هماهنگی همه ی تیره‌های ایرانی است در جهت استقرار حاکمیت ملت ایران . ملت بزرگ ایران دارای یک وطن، یک تاریخ، یک فرهنگ، و آداب و رسوم می‌باشد . پراکندگی، تفرقه و تشتت و وضع کنونی به ملت ایران تحمیل شده‌است . پان‌ایرانیسم نهضت وحدت طلب ملت ایران است . پان‌ایرانیسم جنبشی است سازنده و خلاق . نظامی است نوین بر اساس هدف‌های پرفروز تاریخ ایران زمین . پان‌ایرانیسم راهی است برای ملت ایران برای رهایی و وحدت . » [۲ ]

در ادامه ، با نگاهی به کتاب « تاریخچه ی مکتب پان ایرانیسم » ، نوشته ی هوشنگ طالع ، چگونگی آغاز این جنبش و کوشش های اعضای آن برای مبارزه با دشمنان ایران را روایت می کنم :

واژه ی « پان ایرانیسم » را برای نخستین بار میهن پرست برجسته ی ایرانی ، دکتر محمود افشار یزدی و در سال ۱۳۰۶ به کار برد و در سال ۱۳۱۱ ، آن را شرح و گسترش داد [ ۳ ]. بستری که بر پایه آن اندیشه و مفهوم « پان ایرانیسم » پدید آمد ، آشفتگی و سردرگمی برآمده از « بزرگترین تجزیه ی سرزمینی تاریخ جهان » در کشور ایران بود که با دسیسه های دولت انگلستان و به دست دولت توسعه طلب روسیه ی تزاری روی داد و دوسوم از خاک آن را به کشورهای نوپدید تبدیل کرده بود .این پهنه ، گستره ای است که امروزه کشورهای اران ( جمهوری خودخوانده آذربایجان ) ، ارمنستان ، گرجستان ، داغستان ، اوستیا ، چچن ستان ، اینگوش ستان ، قاباردین ، بالکارستان ، افغانستان ، بخش هایی از مکران و بلوچستان ، خوارزم و فرارود ، ترکمنستان ، ازبکستان ، تاجیکستان ، بخش هایی از قزاقستان ، بخش هایی از قرقیزستان و بخشی از کردستان عراق و میان رودان جای دارند .

در روزهای سیاه پس از اشغال ایران به دست نیروهای متفقین در سال ۱۳۲۰ ، چند هسته ی مقاومت که با نگرش ملی گرایانه و پنهانی شکل گرفتند ، « پان ایرانیسم » را شیوه ی عمل سیاسی خود قرار دادند : گروهی از دانشجویان سال های اول دانشگاه به همراه چند تن از دانش آموزان دبیرستان که از اشغال میهن خود و ستم سپاهیان بیگانه به جان آمده بودند ، چاره خود را در نشان دادن نارضایتی خود از اشغال ایران دیدند ؛ و چون سلاحی نداشتند ، با پرتاب سنگ به سوی تانک های بیگانه ، مبارزه ی خود را آغاز کردند . این حرکت اعتراضی که در آغاز از سوی نگرندگان ، بی فایده برآورد می شد ، با سختکوشی باورمندان به آن ، بر بستر « میهن پرستی ایرانی » ، گسترشی بی مانند یافت ! در گام بعد ، اعضای این هسته ها با نفوذ به اردوگاه ارتش آمریکا در امیرآباد تهران ، نارنجک ها و مین های عمل نکرده ای را به دست آوردند و کوشیدند تا با مواد منفجره آنها ، بمب دست ساز بسازند . آنان در این کار موفق شدند و خانه های چند تن از وابستگان حزب بیگانه ساخته ی موسوم به « حزب توده ایران » – همچون دکتر رادمنش و دکتر فریدون کشاورز – را که در آشکار ، پیروی بی چون و چرا از دستورهای اتحاد جماهیر شوروی ( یکی از دولت های متفق اشغالگر ایران ) را تبلیغ و به ایرانیان پیشنهاد می کرد ، با بمب های دست ساز خود منفجر کردند . این هسته ها مبارزه با هواداران آمریکا و انگلستان را نیز در برنامه ی خود گنجانده بودند [۴] در روز هشتم خردادماه سال ۱۳۲۵ رهبر برجسته ی این هسته های آغازین که « علیرضا رئیس» نام داشت ، در انفجار بمبی که سرگرم ساختن آن بود ، جان باخت . در همین زمان ، گروهی از اعضای این هسته ها به دسته های پارتیزانی ای که در خط مقدم نبرد با وابستگان اتحاد جماهیر شوروی و دولت دست نشانده ی پیشه وری می جنگیدند ، پیوسته بودند .[ ۵ ]

شهادت علیرضا رئیس همچون تکانه ای ناگهانی ، میهن پرستانی را که در چارچوب این هسته های مقاومت گرد آمده بودند ، به بازنگری در شیوه ی عمل سیاسی و شناخت « نیاز » های عمل سیاسی واداشت . آنان دریافتند که برای فردای بیرون رفتن بیگانگان و سرنگونی دولتی استبدادی که در چنگال کارگزاران و جاسوسان دو اردوگاه شرق و غرب اسیر بود ، به فکر « جایگزین » نبوده اند . [۶] اینچنین بود که آنان در جریان بحث های طولانی خود ، دست به تاسیس « مکتب پان ایرانیسم » زدند ؛ « زیرا بر آن بودند که بهترین شکلی را که می توان برای این کار برگزید ، ایجاد یک سازمان فکری است .». [ ۷ ] آنان با این کار به راهی رفتند که پیشوا و رهبر اندیشگی آنان ، دکتر محمد مصدق در کار خود پیش گرفته بود : یادگرفتن و یاد دادن . در آن روزها ایرانیان با فقر شدید و نبود منابع علمی در دانش های گوناگون تجربی و انسانی روبه رو بودند . این مبارزان نیز ناگزیر بودند که « آنچه را نمی دانند ، بیاموزند ؛ و آنچه را می دانند به دیگران یاد دهند . » تا به این ترتیب بتوان اداره کنندگان ایران آینده را تربیت کرد .

آنچه در طول هفتاد و هشت سال گذشته در زندگی این حزب سیاسی که نام « پان ایرانیسم » بر آن نهاده شده بود ، گذشت ، دوره ای آکنده از مبارزه ای بی امان با وابستگان دولت های استعماری چپ و راست و خودسری های دولت هایی بود که بر بستر جامعه ای رشدنیافته ، ترک تازی می کردند : از درگیری با حزب توده و فرقه های دموکرات « روسیه ساخته » و دولت های پوشالی آنها در آذربایجان و کردستان تا شرکت در مبارزات جنبش ملی شدن صنعت نفت و مبارزه با جریان واپسگرا و فاشیستی بیگانه پرست موسوم به « ناصریسم » که آسیب رساندن به اساس زندگی مادی و معنوی ایرانیان را هدف قرار داده بود و حضور چند صدهزار ایرانی عرب تبار در ایران را پایگاهی برای نفوذ خود به ایران و دست اندازی به آن می شمرد . در سال ۱۳۴۹ که « طرح جدایی بحرین از ایران » به دست کارگزاران نفوذی انگلستان در دولت ایران در مجلس شورای ملی به رای نهاده شد ، پنج تن از اعضای حزب پان ایرانیست که نمایندگان مجلس شورای ملی بودند ، علیه تجزیه ی بحرین موضع گرفتند و علیه تجزیه ی آن رای دادند . روز پس از رای گیری ، یورش ماموران اطلاعاتی و امنیتی دولت ایران به دفترها و روزنامه این حزب آغاز شد و در ادامه ، گروهی از اعضای حزب تبعید و زندانی شدند .

کوشش برای همبستگی میان ایرانیان درون کشور با ایرانی نژادان بیرون از کشور ، از خویشکاری ها ( وظیفه ها ) یی است که پان ایرانیست ها، آن را پذیرفتند و در پیشبرد آن، به جان، کوشیدند . این کوشش ها به هنگام اوجگیری جنگ های شورشیان ایرانی نژاد کرد در عراق با دولت بعثی صدام حسین ، ارزشمند واقع شد و زمینه ی پشتیبانی سریع از آوارگان کرد را فراهم آورد . در مراسمی که در روز پانزدهم شهریور ۱۳۹۱ برای بزرگداشت روز تاسیس مکتب پان ایرانیسم در دفتر یکی از اعضای این حزب برگزار شد ، سعید فیروزی از اعضای قدیمی این حزب از حضور خود بر سر مزار ملامصطفی بارزانی چنین سخن گفت: « در سال های آغازین دوره پس از انقلاب ، به دعوت یکی از اعضای میهن پرست کرد که از دوستان من بود ، شبانه به نقطه ای از ایران که نزدیک ترین جای ایران به خاک دو دولت ترکیه و عراق است ، رفتیم . مزار ملامصطفی در این نقطه جای داشت . از آنجا که در اوضاع و احوال آشفته ایران در آن سال ها ، اعضای گروه های چپگرا و تجزیه طلب کرد به مزار ملامصطفی اسائه ادب می کردند ، بستگان او ناگزیر از نبش قبر او و انتقال بازمانده ی پیکرش به جایی دیگر بودند . به این ترتیب، شبانه، کار نبش قبر ملامصطفی انجام شد و خانواده ی او ، بازمانده ی پیکرش را به عراق انتقال دادند . در اینجا به مسعود بارزانی پیام می دهم که ، ” آیا آن شب و ماجرای غم انگیز و غریبانه نبش قبر ملامصطفی را به یاد می آوری؟ ” »

در نگاهی به مطبوعات و نوشته های گروهک های هویت طلب ( تو بخوان : تجزیه طلب ) پیوسته به واژه هایی چون « پان فارسیسم » ، « فاشیست « و « راسیست » برمی خوریم . مطالبی که در آنها نویسندگان می کوشند « ملی گرایی » و « میهن پرستی » را « فاشیسم » و « تجزیه طلبی » و « ولایت پرستی » را هویت طلبی ، جا بزنند . برای نشان دادن منبع الهام نویسندگان این جمله ها ، بد نیست دیدگاه رسمی نظریه پردازان اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در باره ی مکتب پان ایرانیسم را در اینجا بیاوریم : « [ اندیشه ی پان ایرانیسم ] فلسفه ای است ارتجاعی و نژادی . محرکین آن ملاکین و سرمایه داران بزرگ ایرانی اند که با امپریالیست های خارجی ارتباط دارند .» ( به نقل از جلد ۳۲ دایرت المعارف اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی ) [ ۸ ] مزدوران آنان که در دکان جاسوسی « حزب توده ایران » گرد آمده بودند ، در برخورد به اندیشه ی ملی گرایانه ای که ایران را درمی نوردید ، در روزنامه ی « مردم » چنین می نوشتند : « ملی نقاب سیاسی است که چهره های داغدار و اندوهگین را می پوشاند . ملی سرپوشی است که قبایح و رذایل را مخفی می کند . ملی هر جور و جنایتی را جایز می شمارد … عقل ملی ناقص ، فکر ملی ناقص ، منطق ملی ناقص ، زبان ملی الکن است . خواهیم بود و اضمحلال ملی را خواهیم دید . » ( به نقل از « سرمقاله با نام « ملی چیست » در روزنامه « مردم » ، دوم مهرماه ۱۳۲۹ ) [ ۹ ]

                                                                                                         پانزدهم شهریورماه ۱۳۹۸

پی نوشت :
نقل قول های این مطلب از کتاب « تاریخچه ی مکتب پان ایرانیسم » ، نوشته هوشنگ طالع ، انتشارات سمرقند ، لنگرود ، ۱۳۸۱ است .