فرهنگ داروسازى انگلیسى به فارسى

نوشته: دکتر محمدرضا توکلى صابرى

چاپ اول: ١٣٨٩

 ۵۴۶ صفحه – ١٢٠٠٠ تومان

ناشر: انتشارات مازیار

سرانجام ٨٨ سال پس از تاسیس مدرسه دواسازی در دارالفنون و  ٧۶ سال پس از تاسیس دانشکده داروسازی تهران اولین فرهنگ داروسازی منتشر شد. دکتر توکلی صابری  پیش از انتشار این فرهنگ  در سال ١٣۵٣ اولین فرهنگ دارویی و در سال ١٣۶۴ اولین فرهنگ داروپزشکی انگلیسی – فرانسه – فارسی را منتشر ساخته بود. مولف در مقدمه فرهنگ می نویسد: « داروسازی همانند پزشکی حرفه‌ای است که بر پایه دانش‌های گوناگونی استوار است. این دانشها علاوه بر علوم پایه مانند شیمی، فیزیک، زیست شناسی، و ریاضیات طیف وسیعی از دانشهای دیگر را نیز شامل میشود، مانند داروشناسی (فارماکولوژی)، کاراندام شناسی (فیزیولوژی)، گیاه شناسی، انگل شناسی، مفردات پزشکی، دارویش (فارماسوتیک)، شیمی دارویی، میکروب شناسی، شیمی زیستی (بیوشیمی)، تشریح، و آمار و هرکسی که به این حرفه اشتغال دارد نیازمند دانستن واژه‌ها و اصطلاحات همه این دانش‌ها است. این فرهنگ به منظور برآوردن چنین نیازی تهیه شده است. در این فرهنگ مهمترین واژه‌های داروسازی و رشته‌های وابسته به آن با معادل‌های فارسی آمده است. هدف از تالیف این کتاب این است که واژه‌های مورد نیاز هرکسی را که در یکی از زمینه‌های داروسازی به کار می پردازد  ، فراهم آورد. از داروسازی که در داروخانه یا بیمارستان کار می کند تا داروسازی که در مراکز صنعتی و تولید، مراکز تحقیقاتی، بیمارستانها، مراکز آموزشی، و یا شرکتها و بخشهای اقتصادی فعال است. بنابراین همه واژه‌هایی که مورد نیاز و کاربرد طیف وسیعی از داروسازان است در این کتاب فراهم آمده است. از واژه های مربوط به دارویش (فارماسوتیک) و داروشناسی (فارماکولوژی) تا واژه‌های مربوط به مدیریت، اقتصاد، و حسابداری در حدی که یک داروساز به آن نیاز دارد. نویسنده تمام واژه‌هایی را که در طی سی سال گذشته در این زمینه ساخته است در این کتاب گنجانده است.»

 این فرهنگ نیاز به چند فرهنگ متعدد را رفع می‌کند. همه  فرهنگهای انگلیسی فارسی پزشکی و رشته‌های وابسته به آن که تاکنون منتشر شده‌اند، فرهنگهای ترجمه ای هستند، به جز فرهنگ دکتر حسن مرندی که در دهه چهل شمسی منتشر شد. عیب بزرگ همه  این فرهنگهای ترجمه ای  این است که بسیاری از واژه های  معادل معمولا با تلفظ فرانسه  و گاهی با تلفظ آمریکایی در برابر اصطلاحات انگلیسی گذاشته شده اند، و هیچ کوششی نشده است تا برای آنها معادلهای فارسی ساخته شود. این فرهنگ‌ها معمولا فاقد واژه‌های مربوط به بسیاری از روشها، داروها، و بیماری‌هایی است که در فرهنگ پزشکی هزارساله ایرانی وجود دارد. در فرهنگ  داروسازی دکتر توکلی صابری بسیاری از  گیاهان دارویی واصطلاحات طب سنتی مانند ترنجبین، شیرخشت، گل گاوزبان، شیرین بیان، کاسنی، سه پستان، شاهتره، فلوس، کتیرا، عناب؛ شیوه های درمانی مانند، باد کش کردن، اماله، فصد، بیماریها قولنج، کوفت، و زندگینامه بسیاری از پزشکان و داروسازان ایران مانند رازی، ابن سینا، علی بن عباس المجوسی، یوحنا بن مساویه و بسیاری دیگر و همچنین زندگینامه پزشکان و داروسازان جهان اسلام مانند ابوالقاسم زهراوی، موسی بن میمون و نیز زندگینامه پزشکان و داروسازان غرب مانند بقراط، جالینوس، دیوسکوریدوس، دیوکلس، لویی پاستور، ادوارد جنر و  رابرت کخ آمده است .

 مزیت دیگر این کتاب معادلهای فارسی است که نویسنده برای اصطلاحات جدید انگلیسی وضع کرده است و به غنای کتاب افزوده است، از آن جمله اند : دارویش برای pharmaceutics ، پیوسته رهش برای  sustained-release و راست رهش برای controlled-release  (با توجه به تعریف این دو  و تفاوت ظریف این دو از نظر داروسازی  بالینی این معادل گذاری بسیار دقیق است)،زنده مانی برای survival ، شکنندگی و تردی برای friability ، دیر پا برای long acting ، زیرسی برای bioavailability ، خوردارو برای neutraceutical ، مدل تک باجه ای برای one compartment model  و بسیاری معادلهای فارسی دیگر. تعاریف هر واژه مختصر و مفید است و اطلاعات کافی در مورد هر واژه می دهد.

از مشخصات دیگر این فرهنگ این است که مولف تمام پیشوندها و پسوندهای لاتین و یونانی را که به وفور در اصطلاحات پزشکی به کار می رود  ،گردآوری کرده  و مفرد و جمع بودن آنها را مشخص کرده است که کمک بسیاری در یادگیری اصطلاحات پزشکی  این دو زبان می کند.

دکتر توکلی صابری که خود ویراستار نشریات پزشکی در آمریکاست ،  بسیاری از واژه هایی را که در فرهنگ های پزشکی و یا داروسازی انگلیسی زبان نیست  ، گردآوری کرده و در این فرهنگ منتشر ساخته است. نگارنده این فرهنگ را با چهار فرهنگ انگلیسی به انگلیسی  داروسازی مقایسه کرده و آن را مفصل تر دقیقتر و جامعتر یافته است. تعداد واژه های این فرهنگ دوبرابر فرهنگهای انگلیسی به انگلیسی موجود است.

فرق مهم این فرهنگ با فرهنگ های دیگر در این است که روش فرهنگ نویسی نوینی در این کتاب به کار گرفته شده است به این ترتیب که هر واژه مرکب به طور مستقل و بر حسب اولین واژه مرتب شده است، یعنی  واژه های مرکبی مانند  drug metabolism  و یا  Down  syndrome   هردو در حرف  D  آمده اند و نه در زیرmetabolism   و یا syndrome  زیرا با این روش واژه های مرکب آسانتر پیدا می شوند .

این کتاب که حاوی بیش از ١۵٠٠٠ واژه پزشکی، داروسازی است  ویژه داروسازان نیست، بسیاری از پزشکان، دندانپزشکان، پرستاران و سایر رشته های وابسته نیز می توانند از آن بهره گیرند، زیرا بسیاری از معادلهای فارسی این کتاب در فرهنگهای پزشکی دیگر وجود ندارد. حروفچینی و صفحه بندی کتاب بسیار مناسب و چشم نواز است.